Familja Taushani
Një histori e origjinës dhe aktivitetit të Familjes Taushani në qytetin e Elbasanit, e përgatitur dhe ofruar për ADE nga Z. Xhevahir Taushani.
Të dhëna
Përshkrimi
Një histori e origjinës dhe aktivitetit të Familjes Taushani në qytetin e Elbasanit, e përgatitur dhe ofruar për ADE nga Z. Xhevahir Taushani.
Data
2017
Autori/Krijuesi
Z. Xhevahir Taushani
Kontribuesi
Z. Xhevahir Taushani
Përmbajtja
Isuf bej Taushani (1866-1928)
Familja Taushani është ndër familjet më të vjetra në qytetin e Elbasanit, mbase dhe në Shqipëri. Rrënjët e saj i gjejmë nga periudha bizantine deri më sot. Për periudhën osmane shumë dokumente hedhin dritë për origjinën dhe veprimtarinë e shquar politike ushtarake dhe administrative të kësaj familjeje. Periudha osmane fillon me Mehmet Pashë Arianitin (Taushanin) në vitin 1447 dhe perfundon me Mehmet Pashë Taushanin e fundit I cili u vra në Çermenikë nga forcat serbo-maqedonase në vitin 1843, dhe vazhdon deri në ditët e sotme. Sipas Prof. Stavri Nacit “oxhaqet më të fuqishëm që luajtën një rol të rëndësishëm ekonomik dhe politik në vendin tone u bënë: në Shkodër - Bushatllinjë e Çaushllajt, në Pejë - Begollajt, në Elbasan - Taushanët dhe Biçakçinjt, në Krujë - Toptanët, në Kavajë - Alltunët, në Vlorë -Vlorajt dhe Velebishtajt, në Delvinë - Kapllan Pashallinjtë” (Pashallëku i Shkodrës nën sundimin e Bushatllinjve 1757-1796, fq 34, Akademia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, Instituti i Historisë, Redaktor përgjegjës Prof. Aleks Buda).
Sipas Evlia Çelebisë, historianit të shquar të Perandorisë Osmane, që pat vizituar të gjithë Balkanin më 1670, aty nga mesi i shekullit XV, djali i tretë i Gjergj Arianitit, për të mbrojtur sundimin në tokat e babait të tij, ndërroi fenë në prani të sulltan Mehmetit II dhe mori emrin Mehmet Bej. Me ndihmën e Mahmut Koço Pashës, Mehmet Bej Arianiti me një ushtri prej 40 mijë vetash, mori qytetin e Valmit (1466) të sunduar nga babai i tij (Gjergj Arianiti). Sulltani u gëzua shumë dhe e emëroi atë sanxhakbeun e parë të Elbasanit. Këtë variant e përmendin dhe Dh. Shutëriqi, S.Pulaha si më poshtë. në vitin 1467 ndërtohet kalaja e Elbasanit dhe sulltan Mehmeti II, ia dorëzon atë Mehmet Bej Arianitit duke i thënë: "Qëndro këtu si Tausan". (Abdulla Bej Tirana, Arkivi i Shtetit ( F32K.D.47, faqe 18).
Nga kjo ditë, mbiemri Arianiti u zëvendësua me mbiemrin Taushani. Emrin Mehmet e gjejmë të trashëguar për shekuj me radhë në familjen Taushani. Mehmet Pashë Arianiti sundoi si sanxhakbej në Elbasan për një periudhë të gjatë. Sipas S. Pulahës (Pronësia feudale në tokat shqiptare shekulli XV-XVI, faqe 161) emërohet sanxhakbej i Vlorës në 1485 dhe vritet në Himarë në vitin 1486. Sipas Dh. Shutëriqit, Mehmet Pasha martohet me Mynevere Sulltanen, vajzën e sulltan Bajazitit. Nga kjo martesë lindën dy djem, Ali beu (Pasha) dhe Skënder beu. për djalin e dyte, Skënderin nuk ka të dhëna. (“Arianitët”. Dh. Shutëriqi, S.Pulaha.) Ali bej Taushani (Pasha), i biri i Mehmetit në vitin 1506-1507 ishte timariot në disa fshatra të Beratit, Kaninës, Himarës, Delvinës dhe Gjirokastrës. në vitet 1526-1527 emërohet sanxhakbej i Prizrenit. (Dh. Shutëriqi. "Arianitet" Selami Pulaha, Pronësia feudale në tokat shqiptare shekulli XV-XVI, fq. 161) Mustafa Pashë Taushani, i biri i Aliut, sanxhakbej i Elbasanit më 1520, shkon me detyrë në Ohër si sanxhakbej. Sipas Eqerem bej Vlorës, atje u pasurua shumë . (E.Vlora."Kujtimet" f.590). Ali agë Taushani (Pasha), i biri i Mustafait, në vitin 1550 shkon me detyrë në Janinë. Atje martohet me motrën e Lytfi Pashë Libohovës. Lytfi Pashë Libohova martohet me motrën e sulltan Sulejmanit të Madhërishëm dhe emërohet vezir i madh. (Eqerem bej Vlora, "Kujtimet" fq.590). Ahmet Pashë Taushani ishte sanxhak bej i Elbasanit në vitin 1583. (S.Pulaha) Isakbej Taushanin e shohim në vijim mytesarif të Elbasanit. Po ashtu Ismail bej Taushani bëhet mytesarif i Elbasanit. (Këta përmenden vetëm si emra nga L.Nosi A.Q.Sh, Fondi 32, v.D, 47) Kemi disa funksionare të lar të të familjes Taushani gjatë shekujve XVII dhe XVIII si Sefer Pashë Vojvoda (Taushani)- sanxhanbej i Elbasanit 1602 dhe i Vojvodës (L.Nosi A. Q. Sh, Fondi 32, D.47, fq 23). Deri vonë në Elbasan, një nga rrapat në dalje të qytetit, ku elbasanasit festonin Ditën e Verës, quhej Rrapi i Vojvodës. Abdurrahim Pashë Taushani- vezir - vali i Budapestit, Misirit, Bagdatit, Bosnjës, Halepit. Emërohet përsëri vali i Budinit (Hungari).U vra në vitin 1644.( A.Q.Sh, F. 32, Vd 43) Abdulla Pashë Taushani (plaku)-1740 sanxhakbej i Elbasanit (L.Nosi), i Thesalisë me qendër në Delvine. Vajza e tij Belkiz, martohet me Vezirin e Janinës Haxhi Mehmet Pashën. Ahmet Pashë Taushani-1759-sanxhakbej i Elbasanit. Ai meremeton kalanë e Elbasanit dhe ndërton çesmen që u quajt "çesmja e Ahmetdanit". Merr pjesë në luftë kundër Malit të Zi, komandon divizionin II bashkë me Mehmet Pashë Bushatlliun, nipi i Karamahmut Pashë Bushatit ( S. Naci, Pashallaku I Shkodrës nën sundimin e Bushatllinjve, fq 118.), Abdulla Pashë Taushani, kajmekan i Elbasanit 1805-1819 (L.Nosi). Martohet me vajzën e Vezirit të Beratit, Ahmet Kurt Pasha. Abedin Beu, I vëllai I Abdullait, martohet me motrën e Abaz Pashë Dibres. Mehmet Pashë Taushani-mytesarif i Elbasanit 1820 (S.Naço, L.Nosi), vritet me 1843. Me vrasjen e tij dera e Taushanëve e humb rolin drejtues në qytetin e Elbasanit. Ajo ishte pari e vendit për 4 shekuj radhazi. Edhe më vonë kjo familje luajti rol të rëndësishëm në jetën politike të vendit.
Anëtarët më të shquar të kësaj familjeje janë:
Mehmet Pasha (vezir).
Ahmet Pashë Taushani,
Abdurrahim Pashë Taushani (vezir),
Abdulla Pashë Taushani,
Mehmet Pashë Taushani,
Jusuf bej Taushani,
Ismail Xheladin bej Taushani,
Abaz bej Taushani,
Qashir Bej Taushani etj.
Jusuf dhe Ismail Xheladin beu janë firmëtaret e Aktit të shpalljes së Pavarësisë më 1912 në Elbasan.
Në vitin 1916 austriaket i dogjën shtëpinë për mosbindje të autoriteteve austriake. Jusuf Tushani nuk i dha kafshë pune dhe drithëra atyre.
ABDULLA PASHE TAUSHANI
Abdulla Pashë Taushani ishte i biri Ahmet Pashë Taushanit, sanxhakbeut të Elbasanit, dhe Rubies. Rubija ishte e krishterë dhe merrej me vepra bamirësie. Ajo ndërtoi një ure që edhe sot thirret "ura e Rubijes". Abdulla Pasha lindi rreth vitit 1740 dhe vdiq me 1819 në Qatip të Pazhokut. Thonë se vuante nga diabeti. Është varrosur në teqenë e sheh Isakut e ndërtuar nga Abdulla Pashë Taushani (plaku).Varri i tij ka qenë deri vonë në xhaminë e Taushanëve në Bezistan. Ajo quhej xhamia e pazarit. Sarajet e Abdulla Pashë Taushanit kane qenë tek namazgjaja. Ato u dogjën dy herë rrafsh me tokën nga filoturqit dhe kajmekami që erdhi nga Stambolli. Abdullai ishte ithtar i Ali Pashë Tepelenës. Ai e sundoi Elbasanin për 13 vjet rresht deri sa vdiq me 1819. Si rindërtoi sarajet, ai hapi një llagam që dilte deri në Krastë. Ky llagam u shërbente atyre sipas rastit për të sulmuar dhe për tu tërhequr nga sarajet në rast rreziku. Themelet e këtyre sarajeve janë zbuluar sot në rrugën Thoma Kalefi.(L.Nosi F.32 v.d.47 f.15,17,25.). Prane sarajeve të Abdulla Pashes gjendej namazgjaja, vendi ku faleshin myslimanët. Ajo ish të një shesh i rrethuar me mur dhe selvia. Dyert ishin mbi mure dhe zbrisnin brenda me shkallë të gurta. Ishin katër dyer: nga perëndimi porta e Taushanëve, nga lindja ajo e Biçakëve, nga veriu porta e Vërlacit dhe nga jugu ajo e Nuredinbellinjve. Me vonë kjo e fundit u mbyll. Te gjitha këto familje kishin pasuesit e tyre dhe hynin në portat përkatëse. Kur Elbasani u be myderllek (drejtori) për herë të parë , vendin e drejton të Abdulla Pasha. Porta e Lartë nuk i shihte me sy të mire marrëdhëniet e mira midis Abdulla Pashë Taushanit dhe Ali Pashë Tepelenës. për këtë sulltani vendosi ta hiqte nga drejtimi Abdulla Pashën dhe e zëvendësoi atë me një kajmekan të ardhur nga Stambolli. Ky lajm nuk i pëlqeu qytetarëve te Elbasanit. Kështu ata u mblodhën për të protestuar para sarajeve të Abdullait. (L.Nosi.F32v.d.47 f.l7). Ja si e përshkruan ke të ngjarje Xhaferr Musai: “Populli mori vesh se kajmekani i ri kishte mbërritur në Durrës. Njerëzit u mblodhën përpara sarajeve të Abdulla Pashës dhe i thane atij se nuk e donin kajmekamin turk. Ai e qetësoi popullin duke i thënë se në nuk kemi force të kundërshtojmë urdhrin e sulltanit. Ju faleminderit për dashurinë që ushqeni për mua. Shkoni nëpër shtëpitë tuaja dhe secili të shohë punën e tij. (L. Nosi, ,f.47.v.d.47.f.l7). Mirëpo të rrebeluarit nuk e dëgjuan këshillën e Abdulla Pashës. Ata i dolën përpara kajmekanit në Fushë Mbret dhe i thane atij: "Nuk të duam ty! Kemi oxhakët tanë që na sundojnë, prandaj ktheu prapë në Stamboll!
Me mashtrime kajmekani hyri në qytet, mblodhi Këshillin e Lartë, u lexoi atyre fermanin e sulltanit që e emëronte atë kajmekam të Elbasanit . Pjesa më e madhe e parisë nuk kundërshtoi dhe e pranoi kajmekamin turk. Sapo mori detyrën ai urdhëroi djegien e sarajeve të Abdulla Pashës, sekuestroi pasurinë e tij dhe e ndoqi si rebel të Portës së Lartë. Ai u arratis në Janinë dhe hyri në mbrojtje të Ali Pashë Tepelenës me të cilin kishte edhe lidhje krushqie. për rebelimin e Abdulla Pashë Taushanit flitet në letërkëmbimin e pashallarëve vendas të asaj kohe.
Pa u mbushur viti, Abdullai kthehet në Elbasan bashkë me Ali Pashë Tepelenën, në krye të një ushtrie prej 6000 vetash. Ai u hakmor kundër kajmekamit dhe mbështetësve të tij . Ja çfarë thote paragrafi i një letre: "Kur mbërriti letra e nderueme e Pashait tem, (kështu e quan ai pashanë të cilit i drejton letrën) ,isha ba gati me ardhë tek bamirësi jem, por ndodhi rebelimi i Abdulla Pashës ,i cili për me çue në vend ambicjet e veta, që janë në natyrën e tij, solli në Elbasan Ali Pashë Tepelenën me 6000 qafirë, të cilët dogjën tre sarajet tona dhe shtëpitë e kadiut, myftiut etj. Sami Elbasani (L.Nosif.32v.d.47 f.58,59,60.) Ja dhe paragrafi i një letre tjetër dërguar Karamahmut Pashës ,Valiut të Shkodrës: " Ngjarjet e Ohrit morën fund, letra e miqësisë rrëfyese nuk ka me vlere .. Çështja e dëbimit te Taushan Ogulliarit, që pati guximin me cfaq tradhti dhe të prishi rendin e vilajetit ,ka gëzue dhe dyfishue simpatinë për mue. Qofsh faqebardhe! Ju lajmërojmë se shtëpi të e banesat e tyre janë shemb e ba rrafsh me tokën dhe janë shkrumbue." Nevojtari, Mahmut Pasha Vali i Shkodrës (L.Nosi.f. 12.f58,59,60).
Nga dokumentet e nxjerra nga arkivi i shtetit në fletën 40 fondi 12, f.249-260 flitet për një konflikt me armë midis Ibrahim Pashë Bushatit, mytesarif i Shkodrës dhe i Ohrit dhe Abdulla Pashë Taushanit - sanxhakbej i Thesalisë me qendër në Delvinë. Ibrahim Pasha në ketë letër shkruan: "Ne këtë kohë i duhet ardhur hakut rebelit të vjetër Abdulla Pashë Taushanit, që prishi qetësinë e vilajetit dhe Portës së Lartë.."
Mëritë e tyre ishin të vjetra, sepse vëllai i Abdulla Pashë Taushanit luftoi kundër vendosjes se Mehmet Pashë Bushatit si kajmekan i Elbasanit. Abedini, i vëllai Abdullait, u vra në rrugën e Rrapit, në Elbasan. Gruaja e dy të e Abdulla Pashë Taushanit ishte vajza e vezirit të Beratit, Ahmet Kurt Pashës. Në betejën e Peqinit midis Kurt Pashës dhe Mustafa Pashë Bushatlliut, ky i fundit pësoi humbje të rëndë duke lënë në fushën e betejës 2000 ushtare. Po këtu u vra dhe kapedani i Mirditës Gjon Marka Gjoni me 60 trimat e vet .(S.Naço “Pashalleku i Shkodrës nën sundimin e Bushatllinjve në vitet 1757-1,796, fq.118).
Më 1802 sanxhaku i Elbasanit iu dha vezirit të Beratit, Ibrahim Pashë Vlorës. Me të marre në dorëzim sanxhakun, ai menjëherë dëboi ithtarin e Ali Pashë Tepelenës, Abdulla Pashë Taushanin, i cili shkoi në Janinë të njerëzit e tij dhe hyri në mbrojtjen e Ali Pashë Tepelenës. Në verë të vitit 1803 Abdulla Pasha kthehet në Elbasan me ndihmën e Aliut. Ishte koha kur Ali Pashë Tepelena ish të vali i Rumelisë. Ibrahim Pashë Vlora nuk kundërshtoi dhe ia lëshoi vendin Abdulla Pashë Taushanit. Ali Pashë Tepelena la në Elbasan 600 ushtare që komandoheshin nga Abdullai. Mbas vdekjes së tij në 1819 këto forca komandoheshin nga nipi i tij, Seit bej Taushani. Porta e Lartë, sanxhakun e Elbasanit ia la Mustafa Pashë Bushatit, i cili i largoi forcat e Ali Pashë Tepelenës për në Janinë, pa luftë, me kërkese të Mustafa Pashë Bushatit. (S.Naço, ibid) vezirët e Shqipërisë se Jugut sulmuan Elbasanin me 1805. Ibrahim Pashë Vlora u përpoq po a të vit të merrte Elbasanin, por dështoi.
Populli i Elbasanit, fshatare e qytetare, të udhëhequr nga Abdulla Pashë Taushani luftuan me trimëri duke thyer disa here sulmet e vezirëve të jugut që udhëhiqeshin nga Ibrahim Pashë Vlora. për këto fitore, populli i kushtoi një këngë trimërie Abdulla Pashë Taushanit., e cila këndohej deri vone në fshatin Polis:
Abdulla Pasha në yzgji
Gjeti lebrit në Shkumi
Abdulla Pasha një syzi
Mbyti lebrit në Shkumi.
(L.Nosif.32 v.d.47 faqel7)
Pas vitit 1805 Abdulla Pasha u emërua kajmekam i Elbasanit dhe e mbajti ke të post deri sa vdiq, në vitin 1819. Lidhjet e tij me Ali Pashë Tepelenën sa vinin e forcoheshin. Tepelena bashkë me alëatet e tij Xheladin bej Ohrin, Abaz Pashë Dibrën, filluan të përgatisnin vendin për luftë kundër Turqisë. Për këtë ata nisën të rindërtojnë urat dhe kalatë në pashallëqet e tyre. Kështu thuhet se Abdulla Pashë Taushani, vuri në punë fshatarë e qytetare për pastrimin e hendekut qe rrethonte kalanë me ujë. Mbylli dy portat e Jeniçerëve nga perëndimi dhe lindja; prishi urën e kalasë nga porta e Ahmetdanit,(porta kryesore) dhe ndërtoi dy dritare topash në të dy anët e portës.(Gjerark Karaskaj. “500 vjet fortifikime në Shqipëri”) Sipas dokumenteve të Arkivit të Shtetit: "Më 1812, vjeshta e parë , kazanxhinj të (zejtaret e kalasë) bënë një gosti dhe shkruan në kodikun e tyre shenjen nr 7- në ditën e Abdulla Pashë Taushanit, të birit të Ahmet Taushanit (Ahmet Pasha ish të sanxhakbej i Elbasanit). Ai vuri dhe pastroi hendekun për rreth kalase dhe depozitoi në kanal ujerat e bardha dhe të zeza qe derdheshin në lumin Shkumbin. Lidhjet me Ali Pashë Tepelenën, i shërbenin qëllimit të lar të për tu shkëputur nga Turqia dhe shpallur Shqipërinë të pavarur. Me ke të aleance ata do të qëndronin në balle të luftës antiosmane. Pra për Taushanët filloi një epokë e re si aleatë të ngushtë të Ali Pashë Tepelenës. Ish konsulli francez, August Boppe, në atë kohe shkruan të në librin e tij “Napoleoni dhe Ali Pashë Tepelena” , ose sic thoshte Hygoi, “Luani dhe Tigri”:
Duke vrare bejlerët e jugut te Shqipërisë, Aliu në një fare mënyre i kish të shpallur luftë sulltanit. Abdulla Pashë Taushani dhe Kapllan Pashë Toptani, shkonin në Janinë për të marre masa për një mbrojtje të përbashkët. (faqe 104). Ali Pashë Tepelena kish të një ushtri prej 15000 vetash në kohe luftë ajo trefishohej. në krye te këtyre forcave qëndron të Këshilli i lartë ushtarak me në krye Aliun vete. Anëtarët e këtij këshilli ishin: Myftar Pasha, Veli Pasha, ( bij të e Aliut), Abdulla Pashë Taushani, Xheladin bej Ohri. (Historia e Shqipërisë vol.ll, Shembja e Pashallëkut të Janinës 1787-1812)
ABAZ BEJ TAUSHANI
simbol i mbrojtjes se vlerave monumentale shqiptare
Abaz Taushani ka qene pinjolli i fundit i familjes Taushani i cili mbrojti me jetën e tij të re trashëgiminë kulturore shqiptare. U lind në Elbasan në 1885.1 ati, Ismail bej Taushani i frymëzoi atij dashurinë e madhe për Atdheun. E ëma, Alemshahu që rridh të nga familja e njohur intelektuale në Elbasan, Ceka, e ushqeu me krenari për vendin e të parëve të tij të lashtë. Mësimet e para i mori në qytetin e lindjes dhe arsimin e mesëm ushtarak, në Itali. Pas shpalljes se pavarësisë me 1912, rreshtohet në formacionet e qeverisë se Vlorës. Me ardhjen e Princ Vidit me 1914 , inkuadrohet në ushtrinë e qeverise se caktuar prej tij.
Kur qeveria e Athinës krijoi të ashtuquajturën "Lëvizja epirote" dhe grekët sulmuan pjesën jugore të Shqipërisë. në fshatrat e Kolonjës ( ku sipas Skender Luarasit, ata bënë kërdinë duke vrarë e prerë gra e fëmijë). në ndihme të banorëve erdhën vullnetarë nga të gjitha viset e Shqipërisë, nga Kosova e Maqedonia. Drejtpërdrejt nga Ismail Qemali, dërgohet në jug të Shqipërisë kundër forcave andarte greke edhe kompania e major Ahmet Lepenicës, toger Abaz Taushanit dhe Fazlli Kurtit. Ata marshuan duke kënduar:
Me flamur e hutë në dore për me ba luftë arbnore
bini ju shqiptare ore e gjithë bota të na njohë.
Ata çliruan fshatin Luaras nga duart e andarteve greke në prill të vitit l914. Sipas S.Luarasit “Abazi edhe se shumë i ri, tregoi një trimëri të madhe”. (S.Luarasi, Isa Boletini,f.203.T.1971.) në janar të vitit 1916 kur forcat bullgare vërshuan drejt perëndimit, shpartalluan ushtrinë serbe dhe hynë në Elbasan në të njëjtën kohe me forcat shqiptare të komanduara nga Ahmet Zogu. në këtë formacion ushtarak bën të pjese dhe Abaz Taushani.
Nga fundi i janarit 1916, ushtritë austro-hungareze hynë në Lushnje. Forcat shqiptare te komanduara nga oficeri Abaz Taushani hynë në qytet në të njëjtën kohe. Sapo ai hyri në qytet, hoqi flamurin e Esad Pashë Toptanit dhe ngriti flamurin kombëtar. për këtë ngjarje në shtëpinë muze të "Kongresit të Lushnjës", ruhet një dorëshkrim në të cilin përshkruhet hyrja e forcave shqiptare të komanduara nga Abaz Taushani. Autori i ketij dorëshkrimi quhet Ahmet Shehu, i cili ka qenë dëshmitar okular i kësaj ngjarjeje. (Niko Fero - Muharrem Sharra). Forcat shqiptare vajtën deri në Fier. Ata zune pozicionet në fshatin Levan e Pojan.
Përtej lumit Vjosa ishte vendosur ushtria italiane. Pas disa ditësh forcat italiane sulmuan forcat shqiptare të vendosura pranë Vjosës, të cilat u zmbrapsën deri në Fier. Austriaket ketë e quajtën sabotim për të mbuluar vjedhjen e antikave të Apollonisë se Fierit ku Abazi bënte shërbimin ushtarak bashkë me te tjerët. Kërkimet arkeologjike drejtoheshin nga arkeologu i njohur Kamilio Prashniker, i veshur me petkun e oficerit austriak.
Ai mblodhi gjithsej 80 objekte antike në Manastirin e Pojanit dhe në Ballsh. Ato i klasifikoi dhe i dërgoi në Durrës e prej andej në Vjene.
Te indinjuar nga akti i grabitjes së objekteve arkeologjike ata protestojnë me forcë. Menjëherë tre oficerët shqiptarë, midis tyre dhe Abaz Taushani, arrestohen e burgosen. Komanda austriake me shpifjen e Prashniker vuri në plumb tre oficerët shqiptarë Kamber Benja, Behexhet Manasterlliu dhe Abazin 27 vjecar. Disa ditë para pushkatimit Abazi i dërgon dy letra babait të tij, ku i shkruan:
" Tim eti, Ismail bej Taushanit, Elbasan. Sa do që i kam shërbye me besnikëri Mbretnisë Austriake, Zoti asht i drejtë , pa pas ndonjë faj ,po vihem në plumb me shpifjet e një oficeri austriak. Ja shpallni të gjithë atdhetareve të mij ,o im atë fatzi! Time moter me gjithë fëmijë , e përqafoj për gjithherë, ashtu dhe time emte. Rroftë Shqipnia! Rroftë Princ Vidi!” Biri juaj Abaz Taushani”
Letra e dytë:
“ Prape tim eti. Përveç 80 groshëve ndonjë pare tjetër nuk kam që t'ju lan. Ah! Po shkoj pa ju pamun me sy/Lamtumire o i dashuni, im ate'.Lamtumire o motra ime e dashun e gjithë farefisi jem'. Pa pasë ndonje faj, ushtria austriake po na ve në plumb!” (L. Nosi Dokumenta historike për t’i sherbye Historise tonë kombëtare, f 189)
Deri në fund të jetës se tij Abazi mbeti njeri i ndershëm, patriot e liridashës dhe nuk kurseu as jetën e tij për mbrojtjen e identitetit kombëtar. Mbare Europa e kulturuar u indinjua nga ky akt makabër. Shtypi italian i kohës i kushton tre oficerëve shqiptare editoriale në të cilët flet për veprimtarinë patriotike të tyre dhe boton gjithashtu letra të ardhura nga te, gjitha anët në mbrojtje të aktit të tyre heroik dhe njëherësh dënon me force prepotencën e oficerit austriak .(AIH.Vlorë,9 shtator l916).
Rrethanat historike të kulturës shqiptare ishin të tilla që mbrojtja e një monumenti me tepër se një akt kulturor, ish të një akt patriotik, një sfide e drejtpërdrejt të kundër orvatjeve shkombëtarizuese të pushtuesve të ndryshëm e të qarqeve shovinistë fqinjë. Për veprimtarinë e tij patriotike Abaz Taushani është nderuar nga ta gjitha qeveritë e vendit si dhe nga Mbretëria dhe për nder të tij këndohej një këngë patriotike në shkollat e asaj kohe. Edhe në kohën e monizmit ai dekorohet dhe ky akt patriotik u bë edhe skenar filmi dhe teatri. Në 29 shtator 2012 i jepet medalja: “Për kontributin e shquar në ruajtje të pasurisë kulturore të vendit tonë."
Në Apolloninë e Fierit është ngritur një monument për nder të tre dëshmorëve që dhanë jetën për mbrojtjen e kulturës shqiptare.
Familja Taushani edhe pas kësaj humbjeje nuk rreshti se punuari për nder e atdhe. Kështu me vonë kur austriakët kërkuan në Elbasan kuaj për ushtrinë e tyre, Jusuf bej Taushani, xhaxhai i Abazit, nuk ia plotësoi kërkesën dhe për dënim ata ia dogjën shtëpinë. Po kështu përsëri Jusuf bej Taushani e Ismail Xheladin bej Taushani, anëtarë të nderuar të kësaj familjeje, nënshkruajnë bashkë me patriotë të tjerë e Aqif Pashë Biçakun (Elbasanin), Aktin e Shpalljes se Pavarësisë së Elbasanit më 25 nëntor 1912.
Për veprimtarinë e gjerë politike, ekonomike e patriotike të kësaj familjeje ka material të gjerë në Arkivin e Shtetit dhe dokumente historike të nxjerra me përkushtim nga studiues dhe historianë të shquar si Lef Nosi, Eqerem bej Vlora, Dhimiter Shutëriqi, Stavri Naço, Zija Shkodra, Selami Pulaha, e të tjerë.
Në një botim të dy të më të zgjeruar do të paraqesim materiale interesante për anëtarë të tjerë të kësaj familjeje të madhe patriotike që ka shtrirje të gjerë, nga Elbasani në Ohër, Janinë, Vlorë, Himare Delvine e Gjirokastër.
Përgatiti Xhevahir TAUSHANI
Familja Taushani është ndër familjet më të vjetra në qytetin e Elbasanit, mbase dhe në Shqipëri. Rrënjët e saj i gjejmë nga periudha bizantine deri më sot. Për periudhën osmane shumë dokumente hedhin dritë për origjinën dhe veprimtarinë e shquar politike ushtarake dhe administrative të kësaj familjeje. Periudha osmane fillon me Mehmet Pashë Arianitin (Taushanin) në vitin 1447 dhe perfundon me Mehmet Pashë Taushanin e fundit I cili u vra në Çermenikë nga forcat serbo-maqedonase në vitin 1843, dhe vazhdon deri në ditët e sotme. Sipas Prof. Stavri Nacit “oxhaqet më të fuqishëm që luajtën një rol të rëndësishëm ekonomik dhe politik në vendin tone u bënë: në Shkodër - Bushatllinjë e Çaushllajt, në Pejë - Begollajt, në Elbasan - Taushanët dhe Biçakçinjt, në Krujë - Toptanët, në Kavajë - Alltunët, në Vlorë -Vlorajt dhe Velebishtajt, në Delvinë - Kapllan Pashallinjtë” (Pashallëku i Shkodrës nën sundimin e Bushatllinjve 1757-1796, fq 34, Akademia e Shkencave e RPS e Shqipërisë, Instituti i Historisë, Redaktor përgjegjës Prof. Aleks Buda).
Sipas Evlia Çelebisë, historianit të shquar të Perandorisë Osmane, që pat vizituar të gjithë Balkanin më 1670, aty nga mesi i shekullit XV, djali i tretë i Gjergj Arianitit, për të mbrojtur sundimin në tokat e babait të tij, ndërroi fenë në prani të sulltan Mehmetit II dhe mori emrin Mehmet Bej. Me ndihmën e Mahmut Koço Pashës, Mehmet Bej Arianiti me një ushtri prej 40 mijë vetash, mori qytetin e Valmit (1466) të sunduar nga babai i tij (Gjergj Arianiti). Sulltani u gëzua shumë dhe e emëroi atë sanxhakbeun e parë të Elbasanit. Këtë variant e përmendin dhe Dh. Shutëriqi, S.Pulaha si më poshtë. në vitin 1467 ndërtohet kalaja e Elbasanit dhe sulltan Mehmeti II, ia dorëzon atë Mehmet Bej Arianitit duke i thënë: "Qëndro këtu si Tausan". (Abdulla Bej Tirana, Arkivi i Shtetit ( F32K.D.47, faqe 18).
Nga kjo ditë, mbiemri Arianiti u zëvendësua me mbiemrin Taushani. Emrin Mehmet e gjejmë të trashëguar për shekuj me radhë në familjen Taushani. Mehmet Pashë Arianiti sundoi si sanxhakbej në Elbasan për një periudhë të gjatë. Sipas S. Pulahës (Pronësia feudale në tokat shqiptare shekulli XV-XVI, faqe 161) emërohet sanxhakbej i Vlorës në 1485 dhe vritet në Himarë në vitin 1486. Sipas Dh. Shutëriqit, Mehmet Pasha martohet me Mynevere Sulltanen, vajzën e sulltan Bajazitit. Nga kjo martesë lindën dy djem, Ali beu (Pasha) dhe Skënder beu. për djalin e dyte, Skënderin nuk ka të dhëna. (“Arianitët”. Dh. Shutëriqi, S.Pulaha.) Ali bej Taushani (Pasha), i biri i Mehmetit në vitin 1506-1507 ishte timariot në disa fshatra të Beratit, Kaninës, Himarës, Delvinës dhe Gjirokastrës. në vitet 1526-1527 emërohet sanxhakbej i Prizrenit. (Dh. Shutëriqi. "Arianitet" Selami Pulaha, Pronësia feudale në tokat shqiptare shekulli XV-XVI, fq. 161) Mustafa Pashë Taushani, i biri i Aliut, sanxhakbej i Elbasanit më 1520, shkon me detyrë në Ohër si sanxhakbej. Sipas Eqerem bej Vlorës, atje u pasurua shumë . (E.Vlora."Kujtimet" f.590). Ali agë Taushani (Pasha), i biri i Mustafait, në vitin 1550 shkon me detyrë në Janinë. Atje martohet me motrën e Lytfi Pashë Libohovës. Lytfi Pashë Libohova martohet me motrën e sulltan Sulejmanit të Madhërishëm dhe emërohet vezir i madh. (Eqerem bej Vlora, "Kujtimet" fq.590). Ahmet Pashë Taushani ishte sanxhak bej i Elbasanit në vitin 1583. (S.Pulaha) Isakbej Taushanin e shohim në vijim mytesarif të Elbasanit. Po ashtu Ismail bej Taushani bëhet mytesarif i Elbasanit. (Këta përmenden vetëm si emra nga L.Nosi A.Q.Sh, Fondi 32, v.D, 47) Kemi disa funksionare të lar të të familjes Taushani gjatë shekujve XVII dhe XVIII si Sefer Pashë Vojvoda (Taushani)- sanxhanbej i Elbasanit 1602 dhe i Vojvodës (L.Nosi A. Q. Sh, Fondi 32, D.47, fq 23). Deri vonë në Elbasan, një nga rrapat në dalje të qytetit, ku elbasanasit festonin Ditën e Verës, quhej Rrapi i Vojvodës. Abdurrahim Pashë Taushani- vezir - vali i Budapestit, Misirit, Bagdatit, Bosnjës, Halepit. Emërohet përsëri vali i Budinit (Hungari).U vra në vitin 1644.( A.Q.Sh, F. 32, Vd 43) Abdulla Pashë Taushani (plaku)-1740 sanxhakbej i Elbasanit (L.Nosi), i Thesalisë me qendër në Delvine. Vajza e tij Belkiz, martohet me Vezirin e Janinës Haxhi Mehmet Pashën. Ahmet Pashë Taushani-1759-sanxhakbej i Elbasanit. Ai meremeton kalanë e Elbasanit dhe ndërton çesmen që u quajt "çesmja e Ahmetdanit". Merr pjesë në luftë kundër Malit të Zi, komandon divizionin II bashkë me Mehmet Pashë Bushatlliun, nipi i Karamahmut Pashë Bushatit ( S. Naci, Pashallaku I Shkodrës nën sundimin e Bushatllinjve, fq 118.), Abdulla Pashë Taushani, kajmekan i Elbasanit 1805-1819 (L.Nosi). Martohet me vajzën e Vezirit të Beratit, Ahmet Kurt Pasha. Abedin Beu, I vëllai I Abdullait, martohet me motrën e Abaz Pashë Dibres. Mehmet Pashë Taushani-mytesarif i Elbasanit 1820 (S.Naço, L.Nosi), vritet me 1843. Me vrasjen e tij dera e Taushanëve e humb rolin drejtues në qytetin e Elbasanit. Ajo ishte pari e vendit për 4 shekuj radhazi. Edhe më vonë kjo familje luajti rol të rëndësishëm në jetën politike të vendit.
Anëtarët më të shquar të kësaj familjeje janë:
Mehmet Pasha (vezir).
Ahmet Pashë Taushani,
Abdurrahim Pashë Taushani (vezir),
Abdulla Pashë Taushani,
Mehmet Pashë Taushani,
Jusuf bej Taushani,
Ismail Xheladin bej Taushani,
Abaz bej Taushani,
Qashir Bej Taushani etj.
Jusuf dhe Ismail Xheladin beu janë firmëtaret e Aktit të shpalljes së Pavarësisë më 1912 në Elbasan.
Në vitin 1916 austriaket i dogjën shtëpinë për mosbindje të autoriteteve austriake. Jusuf Tushani nuk i dha kafshë pune dhe drithëra atyre.
ABDULLA PASHE TAUSHANI
Abdulla Pashë Taushani ishte i biri Ahmet Pashë Taushanit, sanxhakbeut të Elbasanit, dhe Rubies. Rubija ishte e krishterë dhe merrej me vepra bamirësie. Ajo ndërtoi një ure që edhe sot thirret "ura e Rubijes". Abdulla Pasha lindi rreth vitit 1740 dhe vdiq me 1819 në Qatip të Pazhokut. Thonë se vuante nga diabeti. Është varrosur në teqenë e sheh Isakut e ndërtuar nga Abdulla Pashë Taushani (plaku).Varri i tij ka qenë deri vonë në xhaminë e Taushanëve në Bezistan. Ajo quhej xhamia e pazarit. Sarajet e Abdulla Pashë Taushanit kane qenë tek namazgjaja. Ato u dogjën dy herë rrafsh me tokën nga filoturqit dhe kajmekami që erdhi nga Stambolli. Abdullai ishte ithtar i Ali Pashë Tepelenës. Ai e sundoi Elbasanin për 13 vjet rresht deri sa vdiq me 1819. Si rindërtoi sarajet, ai hapi një llagam që dilte deri në Krastë. Ky llagam u shërbente atyre sipas rastit për të sulmuar dhe për tu tërhequr nga sarajet në rast rreziku. Themelet e këtyre sarajeve janë zbuluar sot në rrugën Thoma Kalefi.(L.Nosi F.32 v.d.47 f.15,17,25.). Prane sarajeve të Abdulla Pashes gjendej namazgjaja, vendi ku faleshin myslimanët. Ajo ish të një shesh i rrethuar me mur dhe selvia. Dyert ishin mbi mure dhe zbrisnin brenda me shkallë të gurta. Ishin katër dyer: nga perëndimi porta e Taushanëve, nga lindja ajo e Biçakëve, nga veriu porta e Vërlacit dhe nga jugu ajo e Nuredinbellinjve. Me vonë kjo e fundit u mbyll. Te gjitha këto familje kishin pasuesit e tyre dhe hynin në portat përkatëse. Kur Elbasani u be myderllek (drejtori) për herë të parë , vendin e drejton të Abdulla Pasha. Porta e Lartë nuk i shihte me sy të mire marrëdhëniet e mira midis Abdulla Pashë Taushanit dhe Ali Pashë Tepelenës. për këtë sulltani vendosi ta hiqte nga drejtimi Abdulla Pashën dhe e zëvendësoi atë me një kajmekan të ardhur nga Stambolli. Ky lajm nuk i pëlqeu qytetarëve te Elbasanit. Kështu ata u mblodhën për të protestuar para sarajeve të Abdullait. (L.Nosi.F32v.d.47 f.l7). Ja si e përshkruan ke të ngjarje Xhaferr Musai: “Populli mori vesh se kajmekani i ri kishte mbërritur në Durrës. Njerëzit u mblodhën përpara sarajeve të Abdulla Pashës dhe i thane atij se nuk e donin kajmekamin turk. Ai e qetësoi popullin duke i thënë se në nuk kemi force të kundërshtojmë urdhrin e sulltanit. Ju faleminderit për dashurinë që ushqeni për mua. Shkoni nëpër shtëpitë tuaja dhe secili të shohë punën e tij. (L. Nosi, ,f.47.v.d.47.f.l7). Mirëpo të rrebeluarit nuk e dëgjuan këshillën e Abdulla Pashës. Ata i dolën përpara kajmekanit në Fushë Mbret dhe i thane atij: "Nuk të duam ty! Kemi oxhakët tanë që na sundojnë, prandaj ktheu prapë në Stamboll!
Me mashtrime kajmekani hyri në qytet, mblodhi Këshillin e Lartë, u lexoi atyre fermanin e sulltanit që e emëronte atë kajmekam të Elbasanit . Pjesa më e madhe e parisë nuk kundërshtoi dhe e pranoi kajmekamin turk. Sapo mori detyrën ai urdhëroi djegien e sarajeve të Abdulla Pashës, sekuestroi pasurinë e tij dhe e ndoqi si rebel të Portës së Lartë. Ai u arratis në Janinë dhe hyri në mbrojtje të Ali Pashë Tepelenës me të cilin kishte edhe lidhje krushqie. për rebelimin e Abdulla Pashë Taushanit flitet në letërkëmbimin e pashallarëve vendas të asaj kohe.
Pa u mbushur viti, Abdullai kthehet në Elbasan bashkë me Ali Pashë Tepelenën, në krye të një ushtrie prej 6000 vetash. Ai u hakmor kundër kajmekamit dhe mbështetësve të tij . Ja çfarë thote paragrafi i një letre: "Kur mbërriti letra e nderueme e Pashait tem, (kështu e quan ai pashanë të cilit i drejton letrën) ,isha ba gati me ardhë tek bamirësi jem, por ndodhi rebelimi i Abdulla Pashës ,i cili për me çue në vend ambicjet e veta, që janë në natyrën e tij, solli në Elbasan Ali Pashë Tepelenën me 6000 qafirë, të cilët dogjën tre sarajet tona dhe shtëpitë e kadiut, myftiut etj. Sami Elbasani (L.Nosif.32v.d.47 f.58,59,60.) Ja dhe paragrafi i një letre tjetër dërguar Karamahmut Pashës ,Valiut të Shkodrës: " Ngjarjet e Ohrit morën fund, letra e miqësisë rrëfyese nuk ka me vlere .. Çështja e dëbimit te Taushan Ogulliarit, që pati guximin me cfaq tradhti dhe të prishi rendin e vilajetit ,ka gëzue dhe dyfishue simpatinë për mue. Qofsh faqebardhe! Ju lajmërojmë se shtëpi të e banesat e tyre janë shemb e ba rrafsh me tokën dhe janë shkrumbue." Nevojtari, Mahmut Pasha Vali i Shkodrës (L.Nosi.f. 12.f58,59,60).
Nga dokumentet e nxjerra nga arkivi i shtetit në fletën 40 fondi 12, f.249-260 flitet për një konflikt me armë midis Ibrahim Pashë Bushatit, mytesarif i Shkodrës dhe i Ohrit dhe Abdulla Pashë Taushanit - sanxhakbej i Thesalisë me qendër në Delvinë. Ibrahim Pasha në ketë letër shkruan: "Ne këtë kohë i duhet ardhur hakut rebelit të vjetër Abdulla Pashë Taushanit, që prishi qetësinë e vilajetit dhe Portës së Lartë.."
Mëritë e tyre ishin të vjetra, sepse vëllai i Abdulla Pashë Taushanit luftoi kundër vendosjes se Mehmet Pashë Bushatit si kajmekan i Elbasanit. Abedini, i vëllai Abdullait, u vra në rrugën e Rrapit, në Elbasan. Gruaja e dy të e Abdulla Pashë Taushanit ishte vajza e vezirit të Beratit, Ahmet Kurt Pashës. Në betejën e Peqinit midis Kurt Pashës dhe Mustafa Pashë Bushatlliut, ky i fundit pësoi humbje të rëndë duke lënë në fushën e betejës 2000 ushtare. Po këtu u vra dhe kapedani i Mirditës Gjon Marka Gjoni me 60 trimat e vet .(S.Naço “Pashalleku i Shkodrës nën sundimin e Bushatllinjve në vitet 1757-1,796, fq.118).
Më 1802 sanxhaku i Elbasanit iu dha vezirit të Beratit, Ibrahim Pashë Vlorës. Me të marre në dorëzim sanxhakun, ai menjëherë dëboi ithtarin e Ali Pashë Tepelenës, Abdulla Pashë Taushanin, i cili shkoi në Janinë të njerëzit e tij dhe hyri në mbrojtjen e Ali Pashë Tepelenës. Në verë të vitit 1803 Abdulla Pasha kthehet në Elbasan me ndihmën e Aliut. Ishte koha kur Ali Pashë Tepelena ish të vali i Rumelisë. Ibrahim Pashë Vlora nuk kundërshtoi dhe ia lëshoi vendin Abdulla Pashë Taushanit. Ali Pashë Tepelena la në Elbasan 600 ushtare që komandoheshin nga Abdullai. Mbas vdekjes së tij në 1819 këto forca komandoheshin nga nipi i tij, Seit bej Taushani. Porta e Lartë, sanxhakun e Elbasanit ia la Mustafa Pashë Bushatit, i cili i largoi forcat e Ali Pashë Tepelenës për në Janinë, pa luftë, me kërkese të Mustafa Pashë Bushatit. (S.Naço, ibid) vezirët e Shqipërisë se Jugut sulmuan Elbasanin me 1805. Ibrahim Pashë Vlora u përpoq po a të vit të merrte Elbasanin, por dështoi.
Populli i Elbasanit, fshatare e qytetare, të udhëhequr nga Abdulla Pashë Taushani luftuan me trimëri duke thyer disa here sulmet e vezirëve të jugut që udhëhiqeshin nga Ibrahim Pashë Vlora. për këto fitore, populli i kushtoi një këngë trimërie Abdulla Pashë Taushanit., e cila këndohej deri vone në fshatin Polis:
Abdulla Pasha në yzgji
Gjeti lebrit në Shkumi
Abdulla Pasha një syzi
Mbyti lebrit në Shkumi.
(L.Nosif.32 v.d.47 faqel7)
Pas vitit 1805 Abdulla Pasha u emërua kajmekam i Elbasanit dhe e mbajti ke të post deri sa vdiq, në vitin 1819. Lidhjet e tij me Ali Pashë Tepelenën sa vinin e forcoheshin. Tepelena bashkë me alëatet e tij Xheladin bej Ohrin, Abaz Pashë Dibrën, filluan të përgatisnin vendin për luftë kundër Turqisë. Për këtë ata nisën të rindërtojnë urat dhe kalatë në pashallëqet e tyre. Kështu thuhet se Abdulla Pashë Taushani, vuri në punë fshatarë e qytetare për pastrimin e hendekut qe rrethonte kalanë me ujë. Mbylli dy portat e Jeniçerëve nga perëndimi dhe lindja; prishi urën e kalasë nga porta e Ahmetdanit,(porta kryesore) dhe ndërtoi dy dritare topash në të dy anët e portës.(Gjerark Karaskaj. “500 vjet fortifikime në Shqipëri”) Sipas dokumenteve të Arkivit të Shtetit: "Më 1812, vjeshta e parë , kazanxhinj të (zejtaret e kalasë) bënë një gosti dhe shkruan në kodikun e tyre shenjen nr 7- në ditën e Abdulla Pashë Taushanit, të birit të Ahmet Taushanit (Ahmet Pasha ish të sanxhakbej i Elbasanit). Ai vuri dhe pastroi hendekun për rreth kalase dhe depozitoi në kanal ujerat e bardha dhe të zeza qe derdheshin në lumin Shkumbin. Lidhjet me Ali Pashë Tepelenën, i shërbenin qëllimit të lar të për tu shkëputur nga Turqia dhe shpallur Shqipërinë të pavarur. Me ke të aleance ata do të qëndronin në balle të luftës antiosmane. Pra për Taushanët filloi një epokë e re si aleatë të ngushtë të Ali Pashë Tepelenës. Ish konsulli francez, August Boppe, në atë kohe shkruan të në librin e tij “Napoleoni dhe Ali Pashë Tepelena” , ose sic thoshte Hygoi, “Luani dhe Tigri”:
Duke vrare bejlerët e jugut te Shqipërisë, Aliu në një fare mënyre i kish të shpallur luftë sulltanit. Abdulla Pashë Taushani dhe Kapllan Pashë Toptani, shkonin në Janinë për të marre masa për një mbrojtje të përbashkët. (faqe 104). Ali Pashë Tepelena kish të një ushtri prej 15000 vetash në kohe luftë ajo trefishohej. në krye te këtyre forcave qëndron të Këshilli i lartë ushtarak me në krye Aliun vete. Anëtarët e këtij këshilli ishin: Myftar Pasha, Veli Pasha, ( bij të e Aliut), Abdulla Pashë Taushani, Xheladin bej Ohri. (Historia e Shqipërisë vol.ll, Shembja e Pashallëkut të Janinës 1787-1812)
ABAZ BEJ TAUSHANI
simbol i mbrojtjes se vlerave monumentale shqiptare
Abaz Taushani ka qene pinjolli i fundit i familjes Taushani i cili mbrojti me jetën e tij të re trashëgiminë kulturore shqiptare. U lind në Elbasan në 1885.1 ati, Ismail bej Taushani i frymëzoi atij dashurinë e madhe për Atdheun. E ëma, Alemshahu që rridh të nga familja e njohur intelektuale në Elbasan, Ceka, e ushqeu me krenari për vendin e të parëve të tij të lashtë. Mësimet e para i mori në qytetin e lindjes dhe arsimin e mesëm ushtarak, në Itali. Pas shpalljes se pavarësisë me 1912, rreshtohet në formacionet e qeverisë se Vlorës. Me ardhjen e Princ Vidit me 1914 , inkuadrohet në ushtrinë e qeverise se caktuar prej tij.
Kur qeveria e Athinës krijoi të ashtuquajturën "Lëvizja epirote" dhe grekët sulmuan pjesën jugore të Shqipërisë. në fshatrat e Kolonjës ( ku sipas Skender Luarasit, ata bënë kërdinë duke vrarë e prerë gra e fëmijë). në ndihme të banorëve erdhën vullnetarë nga të gjitha viset e Shqipërisë, nga Kosova e Maqedonia. Drejtpërdrejt nga Ismail Qemali, dërgohet në jug të Shqipërisë kundër forcave andarte greke edhe kompania e major Ahmet Lepenicës, toger Abaz Taushanit dhe Fazlli Kurtit. Ata marshuan duke kënduar:
Me flamur e hutë në dore për me ba luftë arbnore
bini ju shqiptare ore e gjithë bota të na njohë.
Ata çliruan fshatin Luaras nga duart e andarteve greke në prill të vitit l914. Sipas S.Luarasit “Abazi edhe se shumë i ri, tregoi një trimëri të madhe”. (S.Luarasi, Isa Boletini,f.203.T.1971.) në janar të vitit 1916 kur forcat bullgare vërshuan drejt perëndimit, shpartalluan ushtrinë serbe dhe hynë në Elbasan në të njëjtën kohe me forcat shqiptare të komanduara nga Ahmet Zogu. në këtë formacion ushtarak bën të pjese dhe Abaz Taushani.
Nga fundi i janarit 1916, ushtritë austro-hungareze hynë në Lushnje. Forcat shqiptare te komanduara nga oficeri Abaz Taushani hynë në qytet në të njëjtën kohe. Sapo ai hyri në qytet, hoqi flamurin e Esad Pashë Toptanit dhe ngriti flamurin kombëtar. për këtë ngjarje në shtëpinë muze të "Kongresit të Lushnjës", ruhet një dorëshkrim në të cilin përshkruhet hyrja e forcave shqiptare të komanduara nga Abaz Taushani. Autori i ketij dorëshkrimi quhet Ahmet Shehu, i cili ka qenë dëshmitar okular i kësaj ngjarjeje. (Niko Fero - Muharrem Sharra). Forcat shqiptare vajtën deri në Fier. Ata zune pozicionet në fshatin Levan e Pojan.
Përtej lumit Vjosa ishte vendosur ushtria italiane. Pas disa ditësh forcat italiane sulmuan forcat shqiptare të vendosura pranë Vjosës, të cilat u zmbrapsën deri në Fier. Austriaket ketë e quajtën sabotim për të mbuluar vjedhjen e antikave të Apollonisë se Fierit ku Abazi bënte shërbimin ushtarak bashkë me te tjerët. Kërkimet arkeologjike drejtoheshin nga arkeologu i njohur Kamilio Prashniker, i veshur me petkun e oficerit austriak.
Ai mblodhi gjithsej 80 objekte antike në Manastirin e Pojanit dhe në Ballsh. Ato i klasifikoi dhe i dërgoi në Durrës e prej andej në Vjene.
Te indinjuar nga akti i grabitjes së objekteve arkeologjike ata protestojnë me forcë. Menjëherë tre oficerët shqiptarë, midis tyre dhe Abaz Taushani, arrestohen e burgosen. Komanda austriake me shpifjen e Prashniker vuri në plumb tre oficerët shqiptarë Kamber Benja, Behexhet Manasterlliu dhe Abazin 27 vjecar. Disa ditë para pushkatimit Abazi i dërgon dy letra babait të tij, ku i shkruan:
" Tim eti, Ismail bej Taushanit, Elbasan. Sa do që i kam shërbye me besnikëri Mbretnisë Austriake, Zoti asht i drejtë , pa pas ndonjë faj ,po vihem në plumb me shpifjet e një oficeri austriak. Ja shpallni të gjithë atdhetareve të mij ,o im atë fatzi! Time moter me gjithë fëmijë , e përqafoj për gjithherë, ashtu dhe time emte. Rroftë Shqipnia! Rroftë Princ Vidi!” Biri juaj Abaz Taushani”
Letra e dytë:
“ Prape tim eti. Përveç 80 groshëve ndonjë pare tjetër nuk kam që t'ju lan. Ah! Po shkoj pa ju pamun me sy/Lamtumire o i dashuni, im ate'.Lamtumire o motra ime e dashun e gjithë farefisi jem'. Pa pasë ndonje faj, ushtria austriake po na ve në plumb!” (L. Nosi Dokumenta historike për t’i sherbye Historise tonë kombëtare, f 189)
Deri në fund të jetës se tij Abazi mbeti njeri i ndershëm, patriot e liridashës dhe nuk kurseu as jetën e tij për mbrojtjen e identitetit kombëtar. Mbare Europa e kulturuar u indinjua nga ky akt makabër. Shtypi italian i kohës i kushton tre oficerëve shqiptare editoriale në të cilët flet për veprimtarinë patriotike të tyre dhe boton gjithashtu letra të ardhura nga te, gjitha anët në mbrojtje të aktit të tyre heroik dhe njëherësh dënon me force prepotencën e oficerit austriak .(AIH.Vlorë,9 shtator l916).
Rrethanat historike të kulturës shqiptare ishin të tilla që mbrojtja e një monumenti me tepër se një akt kulturor, ish të një akt patriotik, një sfide e drejtpërdrejt të kundër orvatjeve shkombëtarizuese të pushtuesve të ndryshëm e të qarqeve shovinistë fqinjë. Për veprimtarinë e tij patriotike Abaz Taushani është nderuar nga ta gjitha qeveritë e vendit si dhe nga Mbretëria dhe për nder të tij këndohej një këngë patriotike në shkollat e asaj kohe. Edhe në kohën e monizmit ai dekorohet dhe ky akt patriotik u bë edhe skenar filmi dhe teatri. Në 29 shtator 2012 i jepet medalja: “Për kontributin e shquar në ruajtje të pasurisë kulturore të vendit tonë."
Në Apolloninë e Fierit është ngritur një monument për nder të tre dëshmorëve që dhanë jetën për mbrojtjen e kulturës shqiptare.
Familja Taushani edhe pas kësaj humbjeje nuk rreshti se punuari për nder e atdhe. Kështu me vonë kur austriakët kërkuan në Elbasan kuaj për ushtrinë e tyre, Jusuf bej Taushani, xhaxhai i Abazit, nuk ia plotësoi kërkesën dhe për dënim ata ia dogjën shtëpinë. Po kështu përsëri Jusuf bej Taushani e Ismail Xheladin bej Taushani, anëtarë të nderuar të kësaj familjeje, nënshkruajnë bashkë me patriotë të tjerë e Aqif Pashë Biçakun (Elbasanin), Aktin e Shpalljes se Pavarësisë së Elbasanit më 25 nëntor 1912.
Për veprimtarinë e gjerë politike, ekonomike e patriotike të kësaj familjeje ka material të gjerë në Arkivin e Shtetit dhe dokumente historike të nxjerra me përkushtim nga studiues dhe historianë të shquar si Lef Nosi, Eqerem bej Vlora, Dhimiter Shutëriqi, Stavri Naço, Zija Shkodra, Selami Pulaha, e të tjerë.
Në një botim të dy të më të zgjeruar do të paraqesim materiale interesante për anëtarë të tjerë të kësaj familjeje të madhe patriotike që ka shtrirje të gjerë, nga Elbasani në Ohër, Janinë, Vlorë, Himare Delvine e Gjirokastër.
Përgatiti Xhevahir TAUSHANI
Position: 35 (225 views)
Z. Xhevahir Taushani, “Familja Taushani”, 2017, Arkiva Digjitale Shqiptare, accessed 21 shtator 2023, http://adsh.al/s/adsh/item/10598
Komentoni
Enika Çano
4 sht 2023
Flag inappropriate
Përgjigju