Ç’kam kalue nga duert e mija edhe çkam pa me sytë e mij (pjesa e tretë)
- Përshkrimi
- Më poshtë po publikojmë kujtimet e një personazhi të njohur të viteve 1920-1940 të Shqipërisë si Rexhep Jella. Rexhep Jella ishte anëtar i Kongresit të Durrësit dhe më pas prefekt i Durrësit dhe i shumë qyteteve të tjera të Shqipërisë. Kujtimet e tij në formë dorëshkrimi gjenden ne Aqsh të shkruara në dialektin e shqipërisë së mesme të cilat i kam transkiptuar dhe kanë të bëjnë kryesisht për periudhën e zhvillimit të Kongresit të Durrësit dhe më pas për Luftën e Vlorës dhe Kongresin e Lushnjës, për vrasjen e Esat Pashës dhe rebelimin e e mbështetësve të tij deri në shtypjen e kësaj kryengritje në vitin 1920. Ky dorëshkrim mendoj se është shkruar në periudhën e sistemit komunist.
- Burimi i dokumentit
- AQSH, F. 575 (Koleksion Kujtimesh), D. 11-12
- Numri i faqeve
- 100
- Gjuha
- Shqip, Albanian
- Periudha
- 1918-1920
- Përmbajtja
-
(Faqe 17-24)
Viti 1919 në tetor e gjente Shqipnin te pregatitëm ndonse në pikpamje kulturale ishte shumë mbrapa, por idea kombtare e vullneti i mire, patriotizma përpara rreziqeve të atdheut e kishte kthy në nji trup të çelniktë fshtari, dhe qytetar ma i vogel kishte kuptue se çdo me thonë Atdhe. Por prap se prap mungonte nji udhëheqje kompakte dhe largshiquese. Shumica e Parisë vendit nuk ishin të zotë kshu harmonia mungonte. Kshu pra u parapa se i vetmi vend qi mund të merte inisiativen për mëledhjen e nji kongresi me të vërtet kombtar u parashifte Elbasani. Pra shumica e partiotve përpara ksaj gjendje vendosen me u bashkue me Elbasanin, kshtu qi në mujin nandor të po të kti viti shumica e Paris dhe intelektualve shkuen në Elbasan me në krye Eshref Frasherin e Abdyl Ypin e tjerë se erdhën në kontakt direkt me nazionalistat e Elbasanit dhe vendosem për mëledhjen e nji kongresi me do e mos por pa caktu datë dhe vendin ku do tu mbante, ishim 20 vet qi kishim shkue me 10 përfaqësues, nazionalista të Elbasanit dhe vendosen qi me cuen e njërzve të besushëm të ishin në marëdhanje me letra të shpeshta. Pika ma me randësi e ksaj mëledhje të Elbasanit kje qi ti vejshim në gjume Esadistet e Shijakut dhe të Tiranes e të Kavajes duke ju thane atyne se edhe Esadi ishte me neve në rast se ato dot na pytshn nji gja të tillë. Neve mbasi kthynë prej Elbasani filluem ti bajmë mëledhjet ma të shpeshta. Kuer po fillojshim me pregatit terenin për ket kongres meriti Martin Edeni për të tretën herë në Shqipni. Para se tu niste për Romë na pat thanë neve qi ta lajmërojshim atë me anën e Major Hasklit për çdo ngjarje me randësi me telegram- me shifrën e Kr.K.Amerikan.
Martin Edeni ksaj here nuk erdhi rrugë me rrugë por me nji Konter torpedinier-vapor lufte- Ingliz, kur ky hyni në Limanin e Durrësit dy anije lufte italiane qi kishin hudhë hekur aty salutun flamurin Britanik me nji breshri artilerie, poplli kurioz mëlidhet në molo shofin Martin Edenin qi zbret, Ibrahim Arapi anthusiast bërtet me za të naltë rroft Edeni rroft Ingilterra dhe shumica e popllit bojnë të nëjtën gja. Edeni na zbret prej anije drejtohet për në selinë e Kryqit Kuqë Amerikan. Me njiherë shkumë bashk me Abdyl Ypin dhe e takumë na tha “isha në Rome dhe London ngula kamë qi të zbarkoje në Shqipni me nji anije lufte në menyrë demonstrative për shkak se italjant kishin demarshue pranë ambasadorit qi una mos të kthejshe ma në Shqipni dhe në përgjegje të ksaj hapi të italjanvet erdha me kët menyrë. Punt e shqipnis në Paris nuk shkojnë mire por una jamë I sigurt ju do ti kapërceni qith këto vështirsina me atë patriotizmin dhe trimni qi una kam mujt me e konstatue sa herë. Bani çtë bani përvishni punës rrëzoni qeverin e Durrësit edhe ngreni zanin se nuk doni mandatin e Italis mbi Shqipni una vetë shkoj në Tiranë dhe nesër udhëtoj për në Elbasan me anën e Qaf Krabës”
Në fund të muajit dhetuer 1919 u vendos qi kongresi tu mëlidhte në Lushnje, A.Zogu kishte propozue qi tu mëlidhte në Kruj por shumica e qëndrave insiston për Lushnjen kshtu qi dhe ai u bashkua me shumicën. Delegatët do tu zgjidhshin prej kshillave të Bashkis. Kur po u procedonte për zgjedhjen e delegatve disa ditë para mëledhjes Kongresit u vra Abdyl Ypi prej cubave të Mustafa Krujës në bashkpunim me italjant. Abdyli atë dite kryesonte nji mëledhje në shkollen qi asht afer post telegrafit në Durrës, pikrisht atë ditë do tu caktojshin delegatët e Durrësit qi tu sanksionojshin prej kshillave të bashkis, mbas mëledhjes fillun me dal nji ka nji per mos me ran në sy. Abdyli mbeti i fundit me drejtorin e shkolles, kshtu të dy dalin së bashku deri ke porta, por drejtori këthehet me preteks se kishte harrue kutin e duhanit në dhomë, Abdyli fillon me hecë por sa ban disa hapa qillohet me armë nga njerzit e Mustafa Krujes qi ishin mëçef mbrapa murit.
Vrasja e Abdyl Ypit i dha flakën opinionit publik të qith Shqipnis. Abdyli ishte nji patriot i flakt anti Italijan dhe kundra qeveris Durrësit. Kuer kam kthy prej Viene mbas 6 vjet emigrimi Abdylin e gjeta n.prefekt të Durrsit. Kjo ka qenë 6 muj para se të hikshin Austriakët prej Shqipnie më çoj dhe me prezantoj ke gjenerali Austriak qi banonte në pallatin e Wiedit qi una e pashë pëherën e parë, gjenerali na mbajti për drekë. Mbas nji mujët Abdyli vjenë dhe më gjenë në Maminas, ishte maja Kolit në bisedim e siper më thotë se jam arratis nga fryka dot me zejshin austriakt ato mkan kap nji korespondencë me patriotët e Korçës dhe e kam interpretue se gjoja una po punojshe me aleatet në dam të austris, deri sa hyni Italia Abdyli mbeti i arratisun.
Mbas vrasjes Abdylit të gjithë na filluem me u rujt dhe nuk shetitshim vetëm se kje përshprit se janë dhe shumë njerz të tjerë për tu vra. Na me nji anë u rujshum me nji anë tjetër ju përveshëm punës me mish e me shpirt dhe caktuem delegatët tonë. Una dula si delegat i Shijakut bashk me Hamid Toptanin, asht për tu çudit se kur qith neve ( Prefekturat i kishin caktue delegatet e tone, Elbasani akoma nuk i kishte caktue fakti asht se vetë kryetari organizates bazë doli si delegat i Peqinit, kët kundërshtim e bante Shevqet Verlaci nuk lejonte kryetarin e bashkis Kasem Sejdinin qi të mëlidhte Kshillin e Bashkis dhe të procedonte në zgjedhjen e delegatve Kasemi ishte nji satelit i Verlacit. Mbi kët vonesë organizata bazë vendos dhe i dergon tre vet të armatosun natën në shtepi Kasem Sejdinit, këto tre vete kan qenë Mehmet Gashi, Qazim Dumani dhe emnin e të tretit nuk e mbaj mend. Keto të tre i komunikojnë urdhënin e organizates bazë qi ishte se nëqoft se nesër nuk mëledh kshillin me caktue delegatët atë do ta gjente fati i nji tradhtarit, Kasemi tue dridhë përgjegjesh se nëse dot mëlidhte kshillin dhe ashtu u ba.
Na delegatet e Shijakut u nisem dy ditë para mëledhjes Kongresit tue flejt nji nate në Çermë të diten dite hym në Lushnje të shoqnuem prej njizet e sa kalorsish qi ishin fshatar prej rrethit të Shijakut qithë miqë.
Mëledhja e parë u ba me 20 janar 1920 u hap me himnin e flamurit ku qithë delegatet e kënojshin me za të naltë. Nuk më harohet Aqif Elbasani qi tundte mjekrën tue kendue himnin. Në Lushnje ishte nji garnizon Italian por neve nuk u trembëm qofte nji minutë e dishim qi kishim qithë popllin me vete, vazhduem punën tonë regullisht qithë xhandarmërija e Lushnjes u bashkue me ne . Fuqit e Mufid Libohovës erdhën deri në Ardenicë u demoralizun, italijaneve Gjeneral Pjacentini i dha urdhër mos me avanzu se dhe ai duket se kishte par bey atje se vullneti i popllit ishte aq i fort se çdo përleshje dot përfundonte me disfatën e tyne.
“Kongresi rëzoi qeverin e Durrësit duke e akuzue atë me tradhti.
Formoj kshllini e nalt prej katër vetësh 1)Aqif Elbasani, 2)Mirësi Bumçi, 3)Abdi Toptani, 4) Dr. Turtuli.
Formoj qeverin nën krysin e Sulejman Delvinës.
Emnoj Senatorët
Formoj nji komision prej dhjet vetash për të hartue protestat në kët komision isha dhe una shif Proçes verbalin në registrin original në faqen tre reshti 8 figuroj si delegat i Shijakut në seancën me dat 29.1.929 jam propozue me zana të përbashta autor i komisionit për hartimin e protestave, shif faqen 19 reshti 14.
Kshtu pra hartuem protestat për Presidentin Wilson për Senatin Amerikan për Parlamentin Italjan për delegazionet e Mbretnive të mëdhaja.
Formuem delegatet për Konferencën e Paqit
Figurat ma me randësi në kët Kongres kan qenë Aqif Elbasani, Eshref Frasheri, A.Zogu.
Ky kongres me vendimet revoluzionare qi mori i dha botës me kuptue se Shqipnia ka Zot
Atë ditë qi u mbyll Kongresi una dhe Hamid Toptani nuk ishim present me qi urdhnuem prej Kongresit me u nis për vendet tona për me sigurue rrugën për me u ndodh në krye të fuqive revoluzionare.
Mbas katër ditësh kuer kaloj qeveria me Kshillin e Nalt në krye hym në Tiranë me treqind e sa kalorës pa ba xhap në asnji vend Italjant.
Vazhdon...
- Item sets
- Dokumente
Linked resources
Etiketa të reja
Part of Ç’kam kalue nga duert e mija edhe çkam pa me sytë e mij (pjesa e tretë)
Renditja: 635 (67 shikime)
“Ç’kam kalue nga duert e mija edhe çkam pa me sytë e mij (pjesa e tretë)”, Arkiva Digjitale Shqiptare, accessed 23 maj 2025, http://adsh.al/s/adsh/item/25077
Komentoni
No comment yet! Be the first to add one!