Dita e verës, çertifikata e autoktonisë sonë
- Autori
- Ilir Mborja
- Përmbajtja
-
Dëshmohet se 14 marsi, Dita e Verës, është festuar në mbarë trojet tona qysh prej kohësh që nuk mbahen mend. Këtë festë e trashëgojmë dhe e ruajmë gjer në ditët tona, ashtu pagane, të virgjër, vetëm ne shqiptarët. Në Ballkan fqinjët tanë ortodoksë, që në kohë të Bizantit, e kanë shndërruar dhe lidhur plotësisht me fenë këtë ritual pagan. Ata e zëvendësuan me “E Hëna e Pastër” dhe bëhet fjalë për një ditë të hënë që bie 40 ditë para Pashkës.
Meqë dita e Pashkës është e një e dielë e lëvizshme, edhe kjo ditë e hënë mund të bjerë në shkurt ose mars... Pra kësisoj nuk ka lidhje me datën 14 mars. Ajo që gjithashtu, veç arkeologjisë, dëshmon se kjo ditë fetare “E Hëna e Pastër” ka zëvendësuar festën pagane të Ditës së Verës është “verorja” që grekët edhe sot e kësaj dite, ashtu si ne, ua venë fëmijve dhe të rinjve atë ditë. Janë dy fije leshi, një i kuq dhe një i bardhë, që të gërshetuara u vihen si byzylyk në dorën e majtë. Ato, duke simbolizuar gjakun e kuq dhe moshën e bardhë të rinisë, mbartin bestyninë e mbrojtjes nga “syri i keq”. Ky rit i lashtë është prehistorik shpjegohet vetëm me ardhjen e stinës së pranverës dhe nuk u njoh kurrë nga kishat ortodokse prandaj dhe nuk ka asnjë lidhje fenë... Ndërsa tek ne, që nga Mitrovica, Dibra, Elbasani, Skrapari, Lunxheria dhe deri në Filat, tregojnë se në mbrëmjen e 13 marsit, shqiptarët merrnin një plis dheu, ashtu bashkë me rrënjët dhe barin e njomë, për ta vendosur lart në strehën e derës së shtëpisë, që kur të zbardhej mëngjesi i datës 14 mars ta gjente të respektuar gjer në adhurim kultin e natyrës. Ishte riti që ngjallte shpresën për mbarësinë e stinës që trokiste…
Dita e Verës ishte dita e parë e fillimit të vitit sipas kalendarit të vjetër dhe si e tillë kjo ditë njihej edhe në vende të tjera shumë shekuj para se të lindte krishtërimi. Ajo kremtohej me 1 mars, sipas kalendarit Julian dhe më 14 mars, sipas kalendarit Gregorian. Duke përfillur marsin si muajin e parë të vitit, sot, edhe në shumicën e gjuhëve indoeuropiane, për muajt e tjerë pas gushtit (nga August), sipas kësaj radhe, kemi emërtimet shtator, tetor, nëntor e dhjetor. Arkeologjia, me statujën e hyjneshës së pyjeve, gjuetisë dhe gjithë natyrës - Artemisit, na dëshmon se edhe në trojet e Greqisë së sotme dhe Azinë e Vogël është njohur dhe kremtuar ky kult i ripërtëritjes së natyrës, i fillimvitit.
Tek romakët dhe më poshtë, gjer në brigjet e Afrikës së Veriut, kjo statujë që paraqet po ashtu si Artemisi i grekëve të lashtë, një femër gjysmë të zhveshur me harkun dhe shigjetën gati në të shenjuar gjahun, dëshmohet e emërtuar në latinisht “Djana Candaviensis”.
Në shqip grupi i bashkëtingëlloreve “dj” është reflektuar në “z” dhe “Zana” jonë, as më pak e as më shumë, është “Djana” e latinëve. Gjithashtu “Candaviensis” e gjen tek ajo që ne sot i thërrasim “Çermenikë”. Shprehja e rrudhur nga motet, që dëgjohet deri në ditët tona tek veriorët shqiptarë: “Të shitoftë Zana!” s’është tjetër, veçse mallkimi: “Të shigjetoftë Zana!”. Zana e Çermenikës. Pjesa e malësisë së Elbasanit, ku bën pjesë edhe Çermenika me pyjet që mendohet se kishte tempullin e saj Zana, apo Gurakuqi, Guraziu, Gurabardhi më tej, flasin për toponime të pastra arbërore. “Mali i Vashës” (varianti më shqip për: “Mali i Vajzës së virgjër”) që lartësohet buzë Shkumbinit, por nga ana tjetër në të majtë të rrjedhjes së tij, bashkë me Gjinarin, Valshin, gjithë Shpatin, Sopotin më tej, flasin për një histori autoktonësh qëndrestarë, që i kanë bërë ballë si rrallëkush të gjitha dyndjeve barbare dhe influencave fetare në shekuj. Banorët e këtyre vendeve zbritën gjatë 100-200 vjetëve të fundit dhe populluan Elbasanin, aty rreth e rreth Kalasë fushore. Gjithashtu, si askund në Botë, të zbriturit nga malet përreth, gjetën aty (në aq pak hapësirë sa rrethonin muret e Kalasë) një mori shkencëtarësh e atdhetarësh të kalibrit të Teodor Haxhifilipit (Dhaskol Todrit), Tush Pinës.
Aty jetonte Kostandin Kristoforidhi, Galileu i gjuhësisë shqipe. Brenda asaj kalaje, lindën Xhuvanët e Popat, Theoharët dhe Paparistot. Po aty në Kala lindën Shuteriqët, Santot dhe Lef Nosi. Aty lindi autori i prozës së parë psikologjike shqiptare Filip Papajani dhe Kostaq Cipoja, gjeniu i shqipes standarde. Është e pamundur t’i përmendësh të gjithë dhe të mos gabosh duke harruar ndonjë nga eruditët që kanë lindur aty në lagjen “Kala”, pëllëmbë e tempull diturie… Aty ngjit e ngjitur me kalajsit e krishteruar ndërkohë, që nën influencën e kishës ortodokse të Shën Mërisë kishin filluar të festonin Krishtlindjet më 25 dhjetor dhe Vitin e Ri më 1 janar, erdhën dhe u vendosën më pas këta malësorë trima dhe të urtë të rrethinave të Elbasanit. Këta sollën me vete edhe atë që e kishin ruajtur me fanatizëm përgjatë shekujve, Ditën e Verës. Kultin e shenjtërisë së Zanës, Perëndisë së Natyrës Arbërore, ata e sollën krejt të pastër aty ku u ngulën në fushat e luginës së Shkumbinit që kish vite që, pas rindërtimit më të fundit të kalasë prej Sulltan Mehmetit II, nga Skampin, thërritej me emrin më të ri Elbasan. Shi për këtë, Elbasani mbeti kryeqendra e kësaj kremteje të madhe mbarë kombëtare dhe krejt autentike. Bashkë me 14 Marsin, të zbriturit nga malësitë përreth qytetit do t’u shtonin banorëve që gjetën në Kala edhe urtësinë dhe atdhedashurinë e heshtur. Këta banorë të rinj, që shpesh në vend të ofiqeve ose profesioneve, mbartnin si mbiemra emrat e katundeve nga vinin, patën intuitën që dëshirën e zjarrtë për dije që flinte në shpirtrat e tyre, t’ua besonin kalajsve më të parë e më të ditur... Nuk kanë të numëruar njerëzit e shquar që linden në odat e elbasanasve që u ngritën rreth Kalasë… Kë të përmendësh më parë? Biçakçinjtë që lindën Aqif Pashën apo Xhanët që lindën Hasanin dhe Hysenin, vëllezërit që sollën abetaret e para në Elbasan dhe u torturuan për vdekje nga turqit? Bahollët apo Çeliramat? Hysen Cekën, mësuesin shëtitës, që me këmbë cep më cep të Shqipërisë përçoi arsimin shqip, apo të birtë e tij, përkthyesin e Schopenhaeur-it, Salimin apo Hasanin, themeluesin e arkeologjisë tonë? Et’hem Haxhiademin apo akademikët Mahir Domi e Qemal Haxhihasani? Isuf Myzyrin apo Mustafa Bodinin? Qemal Stafën apo Qamil Guranjakun? Kë të përmendësh më parë? Nga këta malësorë dhe saktësisht nga ata të Gurakuqit që janë vendosur në Elbasan në fund të shekullit XIX është edhe origjina ime nga linja e nënës. Prandaj kur shkruaj për tema që kanë lidhje me vendlindjen time Elbasanin apo elbasanasit, mirë apo keq, ia lejoj vetes të shprehem shpenguar, pa pasur merakun se keqkuptohem duke u krenuar…
Elbasani im e meriton. Për shumë nga dyert fisnike elbasanase nuk gjeta mundësinë t’i përmend në këto radhë… Por kur them Elbasani, patjetër që janë të gjithë aty… Me ruajtjen gjer më sot të kësaj feste të lashtë pagane, elbasanasit e mi, i dhanë kombit tonë Çertifikatën e Autoktonisë Arbërore. Mirënjohje përjetë Elbasanit! Gëzuar për shumë mote Ditën e bekuar të Verës!..
- Koleksionet
- Shkrime
Burimet e lidhura
Etiketa të reja
Pjesë e Dita e verës, çertifikata e autoktonisë sonë
Renditja: 190 (112 shikime)
Ilir Mborja, “Dita e verës, çertifikata e autoktonisë sonë”, Arkiva Digjitale Shqiptare, accessed 7 dhjetor 2024, https://adsh.al/s/adsh/item/23554
Komentoni
No comment yet! Be the first to add one!