Kisha e “Shën Mërisë”, Labovë e Kryqit, Shek. X
2-Fig.2. Kisha e Laboves se Kryqit (Muka).jpg
- Përshkrimi
-
Kisha e "Shën Mërisë" (Fig.2) (Fig.3) është në mes të fshatit Labovë. Sipas një mbishkrimi që gjendet i shkruar rreth pjesës së poshtme të timbanit të kubesë, kisha mendohet se është ndërtuar në vitin 551. Ktitor i kishës ka qenë perandori bizantin, Justiniani I (527-565)[1]. Këtë e vërteton mbishkrimi i shkruar rreth pjesës së poshtme të timbanit të kubesë së kishës: Ετος 55α ησοδημα ηγε Ιουστινιανου του μεγαλου βασιλεο ηπερ σιν-δρομης επητροπου Κονσταντινου Λαδοβου της χορας ταυτης εκτισθη ο πανσεπτος θηος ναος...(της υπεραγίας Θεοτόκου καί) αηπαρθενου Μαριας. 1806 Μαρτηο.....“Ky tempull i gjithnderuar dhe hyjnor i së mbishenjtës Hyjlindëse dhe gjithmonë virgjëreshës Mari u ndërtua (në) vitin 551 me shpenzimet e Justinianit, mbretit të madh dhe (u meremetua) me kontributin e epitrop Kostandinit të këtij katundi, Labovë (në vitin) 1806, mars”[2].
Ky fakt përmendet edhe në Kronikën e Dropullit (Το χρονικο της Δροπολης)[3], e cila ka pasur disa botime. Kronika e Dropullit është botuar së pari në vitin 1821 nga Pukëvili[4]; në vitin 1871 është botuar nga Athanasios Petridhi[5], më 1906 nga Nikolaos Mistiakidhis[6] dhe në vitin 1913 nga Dh. Evangjelidhis[7]. Justiniani i pati dhuruar kishës së Shën Mërisë në Labovën e Kryqit dy mullinj dhe 20 pendë tokë, si edhe një copëz druri nga kryqi i Krishtit, (Fig.4) e cila peshonte afro 60 derhem[8]. Ajo është sjellë në vitin 559 prej Kostandinit nga Labova, i cili ishte bashkëpunëtor i ngushtë i perandorit Justinian. Në momentin që Druri i Shenjtë mbërriti në Labovë, episkopi i Drinopojës, Kostandini celebroi një liturgji, gjatë së cilës u bë edhe shenjtërimi i kishës[9]. Gjithnjë sipas burimeve të traditës, thuhet se kryemjeshtri që ndërtoi kishën ishte nga Pirsojani i Konicës. Kisha është ndërtuar ndërmjet viteve 527-565, pra për 38 vjet.
Justiniani urdhëroi që më 8 shtator, ditën që kremtonte kisha, në Lunxhat të bëhej një panair i madh, në të cilin mblidheshin rreth 10-12 mijë njerëz[10]. Në ditën që kremtonte kisha në Labovë zhvillohej një panair i madh me pjesëmarrjen e mijëra njerëzve, të cilët vinin nga Lunxhëria, Libohova, Dropulli, Zagoria, Pogoni, Gjirokastra etj. Pasi zhvillohej ceremonia në kishë, të pranishmit shkonin në Lëmin e Valleve, ku shtrohej gostia e madhe. Panairi i Shën Mërisë zgjaste tri ditë. Në ditët e panairit pleqësia e fshatit merrte masa për pritjen e pelegrinëve. Sipas numrit të pelegrinëve caktohej sasia e mishrave, që do të piqeshin dhe çdo gjë që nevojitej për panairin. Pleqësia caktonte burra dhe djem nga fshati, që të mbanin rregullin dhe qetësinë gjatë zhvillimit të panairit. Një ditë para panairit vinin tregtarët ambulantë nga Gjirokastra dhe Libohova, të cilët tregtonin artikuj industrialë dhe ushqimorë te Lëmi i Valleve. Gjatë natës shumë besimtarë flinin brenda në kishë, duke u lutur për problemet e tyre familjare[11].
Në lidhje me datimin e saktë të kishës, studiuesit kanë mendime të ndryshme. Në vitin 1916, kisha e Shën Mërisë është vizituar (Fig.5) nga Frederikos Versakis[12], i cili ka bërë një planimetri hipotetike të gjendjes fillestare. Peter Megav, Moutsopoulos dhe Guntram Koch[13] mendojnë se kisha daton në shek. X. F. Versakis e daton kishën në shek. XII. Velenis propozon fundin e shek. XII dhe fillimin e shek. XIII. Meksi dhe Pallas e datojnë kishën në shek. XIII. Duke u nisur nga forma e narteksit, Panayotis Vokotopulos (Fig.6) është i mendimit se kisha daton në gjysmën e parë të shek. XI[14]. Sipas Aleksandër Meksit, e parë në aspektin e vlerave arkitektonike, (Fig.7) kisha është monument i arrirë. Duke gjykuar në tërësi vlerat arkitekturore të këtij monumenti, si ato të brendësisë, ashtu dhe të anës së jashtme, kisha bart vlera arkitektonike të dorës së parë[15].
Kisha është e tipit në formë kryqi me një kube cilindrike. Nga ana e jashtme është e zbukuruar me dekoracione tullash. Në anën jugore të kishës, mbi dritaren bifore gjenden dy tulla të mëdha. Në pjesën e sipërme kanë vrima katrore. Këto janë koshere bletësh (Fig.8). Përdorimi i kësaj simbolike paleokristiane është një gjetje e përkryer e arkitektit që ka ndërtuar kishën. Besimtarët futen në kishë ashtu si bletët në koshere. Bleta përfaqëson Shpirtin e Shenjtë, ndërsa mjalti evokon zemërgjerësinë dhe pasionin e Krishtit. Bletët janë përdorur gjithashtu në kishën e hershme si simbol i ringjalljes. Etërit e kishës e krahasonin kishën me bletërritësin dhe komunitetin e krishterë me bletët.
Motivin e bletëve e hasim edhe në teknikën strukturore të kishës; Ndërmjet gurëve të baraslarguar nga njëri-tjetri është aplikuar një motiv paleokristian >I<. Një tullë është e vendosur vertikalisht, ndërsa katër copa tullash sa gjysma e saj drejtohen diagonal për në qendër, duke simbolizuar monogramën paleokristiane >I<. Përdorimi i motivit të bletëve në teknikën strukturore ka kuptim simbolik paleokristian. Kisha përfaqëson kosheren, ndërsa besimtarët si bletët vijnë rrotull saj. Si përfundim, mund të themi se prania e një koshereje bletësh në hyrjen e vjetër të kishës “Lindja e Hyjlindëses” në Labovën e Kryqit, na shtyn të mendojmë se dekori strukturor >I<, që zbukuron muret e kishës, është një përfytyrim figurativ i bletëve, të cilat futen në koshere, ashtu siç futen besimtarët në kishë[16].
Tamburi i kishës (Fig.9) përbëhet nga dy breza të zbukuruar. Në brezin e poshtëm janë katër dritare, që këmbehen me katër nike, të cilat janë me dy radhë tullash të shkallëzuara. Brezi i sipërm i tamburit përbëhet nga breza tullash të vendosura në formë zigzake. Mbi të gjendet një kornizë e dyfishtë tullash të vendosura në formë dhëmbë sharre. Elementet dekorative që zbukurojnë kishën janë të larmishëm. Pllakat e shtrira e të ndërfutura ndërmjet shiritave të tullave kanë shenjën “X”, në formë kanelyre. Brezi i dytë i dekorit të frontonit ka një motiv zigzag me trekëndësha pllakash terakote. Mbi sipërfaqen e zbukuruar ka motive në formë rombi, si dhe tulla në profil. Te brezi me pllaka në formë rombi, hapësirat ndërmjet tyre plotësohen me trekëndësha të vegjël. Përdorimi i shenjës “X” në dekorin e tamburit përkon me shkronjën “X” në greqishten bizantine, e cila si numër është e barabartë me 600. Në këtë rast, arkitekti ka kombinuar zbukurimin nga njëra anë dhe datimin e kishës, nga ana tjetër. Dekori[17] i brezave të tamburit të kishës zhvillohet në dymbëdhjetë breza, ku i shtati dhe i dymbëdhjeti paraqesin muajt ekstremë: korrikun (si muaji më i nxehtë) dhe dhjetorin (si muaji më i ftohtë). Në anën verilindore të tamburit gjenden pllaka në formë rombi, i cili është simbol paleokristian i vuvlës. Brezi në formë rombi korrespodon me muajin gusht. Brezi mbi të është me tulla vertikale. Ky është shtatori, muaji kur zhvillohej panairi në Lunxhat[18].
Në qendër të kupolës së kishës është pikturuar "Pandokratori" dhe poshtë tij, skena me "Liturgjinë e engjëjve". Në harkadën perëndimore, përballë me ikonostasin gjendet skena "Deisis", e cila daton në shek. XII. Në harqet e brendshme të harkadave janë skenat: "Zbritja nga Kryqi", "Krishti para Pilatit", "Fjetja e Hyjlindëses", "Vënia e kurorës me gjemba" etj. Të gjitha skenat e sipërpërmendura datojnë në shek. XIII. Të gjitha janë të dëmtuara nga lagështira. Në qendër të harkadës veriore është skena e "Trinisë së Shenjtë", ndërsa në apsidën e kishës, "Platitera", e cila paraqitet me krahët e hapur dhe Krishin në prehër[19].
Mjedisi i altarit ndahet nga naosi me anën e një ikonostasi[20] prej druri të gdhendur. Ikonostasi (Fig.10) të krijon përshtypjen e një pjergulle të harlisur. Në të janë skalitur pjergulla dhe bistakë rrushi dhe zogjtë që çukisin mbi to. Ikonostasi është gdhendur prej Kostë Tunit nga Meçova[21] në vitin 1805. Ky fakt vërtetohet nga një mbishkrim i gdhendur në dru mbi portën jugore të ikonostasit: + Ετος 1805 αυγουστος 26 (ε)πυτροπευοντας Παπακυρυτζις χριστου δυα / χυρως Κωστα Τουνου Μετζωβυτης. “Viti 1805, gusht 26, në kohën e epitripit Kristo Papaqirisit, me dorën e Kostë Tunit[22] Meçovitit”[23].
Në qendër të ikonostasit madhështor janë dyert e bukura dhe sipër tyre është gdhendur një shqiponjë dykrenore. Mbi dyert e bukura të ikonostasit gjendet skena "Darka mistike" (Fig.11). Ikonat e mëdha të ikonostasit janë: "Krishti", "Shën Mëria me Krishtin" (Fig.12), "Joan Pagëzori", "Lindja e Hyjlindëses", "Tre hierarkët", "Shën Parashqevia", "Shën Kolli" etj. Në pjesën e sipërme të ikonostasit janë 12 ikonat e vogla: "Pagëzimi", "Krishtlindja", "Mandili i shenjtë", "Hyrja e Krishtit në Tempull", "Hyrja e Hyjlindëses në tempull", "Lindja e Hyjlindëses", "Trinia e Shenjtë", "Ngjallja e Llazarit", "Shërimi i të verbrit", "Shpërfytyrimi", "Pendikostia" dhe "Kryqi i Shenjtë". Ikona e fundit tregon si u gjet kryqi, ku u kryqëzua Krishti prej Elenës, nënës së Kostandinit të Madh. Kjo ikonë është vendosur jashtë programit standard ikonografik të paraqitjes së festave kryesore. Vendosja e ikonës ka për qëllim të kujtojë se në këtë kishë ekziston një pjesë nga Kryqi i Shenjtë, mbi të cilin është kryqëzuar Krishti.
Ikonat e vogla të ikonostasit (Fig.13) janë pikturuar nga Joan Athanasi dhe datojnë në shek. XIX. Fatkeqësisht, ato janë grabitur[24] në vitin 2002, menjëherë pas restaurimit të kishës. Në këtë kishë gjendet një ikonë e "Krishtit Pandokrator", anash së cilës janë 12 skena që paraqesin udhën e kryqit: "Në malin e ullinjve", "Vizioni i Abrahamit", "Larja e këmbëve", "Puthja e Judës", "Krishti përpara Kajafës", "Krishti para Pilatit", "Larja e duarve të Pilatit", "Vendosja e kurorës me gjemba", "Etja e Krishtit", "Mbajtja e kryqit", "Kryqëzimi" dhe "Zbritja nga kryqi"[25].
Disa ikona nga kjo kishë janë në fondet e Muzeut Historik Kombëtar, Tiranë[26]. Kisha e "Shën Mërisë" në Labovën e Kryqit është meremetuar disa herë. Një restaurim është bërë në vitin 1776 nga papa Zoto. Apsida qendrore dhe apsidat anësore të kishës janë rrënuar dhe janë rindërtuar në vitin 1776. Ky fakt vërtetohet nga mbishkrim, që gjendet i gdhendur në mesin e apsidës jashtë kishës: Ι(ησου)σ Χ(ριστό)σ Νικα. Ετους 1776. Παπα Ζωτω. “Jezu Krishti fiton, viti 1776, papa Zoto”[27]. Bamirësi Vangjel Zhapa në testamentin e tij ka lënë shumën e 1700 florinjve, me të cilën do të paguheshin epitropët e kishës, dy priftërinjtë dhe dy psaltët[28]. Kisha e "Shën Mërisë" është shpallur monument kulture[29] në vitin 1963.
Në vitin 1990 kisha e Labovës së Kryqit iu nënshtrua një restaurimi tërësor me fondet e labovites Eftimi Petridhi, e cila banon në Amerikë. Rikonstruksioni i jashtëm dhe i brendshëm kapi shifrën e 100 mijë dollarëve amerikanë[30]. Restaurimi i ikonave dhe i afreskeve u realizua nga restauratori Gazmend Muka[31].
Referencat
[1] -Βασιλειου Μπαρα, Το Δελβινο της Βορειου Ηπειρου και οι γειτονικες του περιοχες, Αθηναι, 1966, σελ. 205.
[2]- Π. Πουλίτσα, Επιγραφαί και Ενθυμήσεις εκ της Βορείου Ηπείρου, Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, Αθήναι, 1928, σελ. 64; Theofan Popa, Mbishkrime të kishave në Shqipëri, Tiranë, 1998, nr. 518, faqe 219.
[3]-Në kohën e Justinianit të Madh (527-565) zona ka qenë vend pelegrinazhi, ashtu siç ka qenë në kohën e mbretërimit të Kostandinit. Atëherë u nisën dhe shkuan te Justiniani i Madh dhjetë drinopojas dhe dymbëdhjetë kaonas, burra të zgjedhur, me famë, trupmëdhenj dhe të ditur. Kur i pa ata perandori, u gëzua shumë nga bukuria dhe mençuria a tyre. Menjëherë pas tri ditësh iu dha atyre grada dhe i mbajti pranë vetes. Në vendin e tyre dërgoi kryekordhëtarin Aleksandër për të vëzhguar dhe qeverisur gjithë ato vende të Aidhonisë, Finiqit, Himarës dhe deri në Vlorë dhe Belegrad. Me kohë u paqtuan vendet, siç deshën. Me vdekjen e kryekordhëtarit Aleksandër, qeveritar i vendit u bë Kostandin Drinopoliti, nga Labova, i cili me anë të një dekreti perandorak ndërtoi në atë vend kishën kushtuar Lindjes së Tërëshenjtës Hyjlindëse, të bukur dhe të mrekullueshme, ashtu siç e meritonte ai vend që përbëhej nga 910 shtëpi. Njerëzit qenë të denjë dhe burrërorë, të bukur e të gatshëm në përgjigje. Ata e bënë atë vend Stavropigjik (në varësi direkte nga patriku ekumenik), autodespotik. Të gjithë të krishterët qenë kurdoherë të gatshëm për detyrimet mbretërore. Përsa i përket lagjes së sipërme, qe në varësi të kishës së Shën Athanasit, e cila ishte në juridiksionin e kryepriftit, siç qe e gjithë zona. Ata qenë njëqind e tetëdhjetë shtëpi. Për atë kishë perandori fali 20 pendë qe, tokë dhe dy mullinj, të cilët do të shërbenin për të ushqyer dymbëdhjetë priftërinjtë. Me anën e një dekreti perandorak u fali drurin e shenjtë, si dhe orendi me vlerë një mijë të florinjta; Φιλιππας Λιτσιος, Το χρονικο της Δροπολης, Neraida, σελ. 19-20; Moikom Zeqo, Kisha që strehon kryqin e vërtetë të Krishtit, Gazeta Shqiptare, 29 tetor 1999, faqe 19.
[4]-I pari që botoi Kronikën e Dropullit ka qenë konsulli francez në Janinë, F. Pukëvil. Më 1806 Pukëvili bëri një vizitë tek episkopi i Drinopojës në qytetin e Gjirokastrës. Një intelektual i Gjirokastrës i dhuroi një dorëshkrim pa fund e pa krye. Kuptohet edhe pa titull. Pukëvili e publikoi kronikën me titull: “Kronika e Gjirokastrës”, pasi dorëshkrimin e kishte marrë nga ai qytet. Pukëvili e përktheu kronikën në gjuhën frënge dhe e botoi. F.C.H.L. Puqueville, Voyage dans la Greece, V, Paris, 1821, faqe 356-357.
[5] -Athansios Petridhis nga Dropulli ishte një kërkues pasionant. Ai udhëtoi fshat më fshat, manastir më manastir dhe nëpër sitet arkeologjike për të mbledhur dokumente historike, tradita popullore dhe shënime të tjera, që lidhen me fshatrat e zonës dhe përgjithësisht, të të gjithë Epirit. Petridhis është i pari, që publikoi nga fillimi e deri në fund Kronikën e Dropullit. Në vitin 1864, Petridhis e kishte përfshirë Kronikën e Dropullit në një koleksion me materiale gjuhësore për Epirin, të cilin e paraqiti për ta vlerësuar në Kolegjin Filologjik të Kostandinopojës. Pjesë nga kronika u botuan në gazetat dhe revistat e kohës. Αθανάσιος Πετρίδης, Χρονικόν Δρυοπίδος, Νεοελληνίκα Ανάλεκτα, 1871, σελ. 1-64.
[6]-Νικολαος Μουστακίδης, Δρυίνοπολιτικά, Εκκλησιαστική Αλήθεια, Αθήναι 1906.
[7]-Δ. Ευαννγελίδης, Αι αρχαιότητες και τα βυζαντινά μνημεία της Βορειοδυτικής Ηπείρου, Νέος Ελληνομνήμων, 10 (1913).
[8]-Dhimitër Beduli, Kishë dhe kulturë, Instituti i Dialogut dhe i Komunikimit, Tiranë, 2006, faqe 55; Dhimitër Beduli, Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë gjer në vitin 1944, Botim i K.O.A.Sh-it, Tiranë, 1992, faqe 37.
[9]-Copëza prej kryqit të shenjtë peshonte rreth 152 gramë dhe ishte vendosur brenda një kutie druri të punuar hollë. Të dyja anët mbylleshin me tetë kapëse prej argjendi. Kryqi i Labovës përfaqëson një relikuar të shenjtë, që mban brenda tij kutinë me një copëz druri nga kryqi i kryqëzimit të Krishtit. Ai është punuar me argjend dhe në të dy anët paraqet skena ikonografike të gdhendura. Në njerën anë paraqitet skena e "Pagëzimit", ndërsa në anën tjetër skena e "Kryqëzimit". Në katër anët e kësaj skene janë punuar me mjeshtëri imazhet simbolike të katër ungjillorëve. Sipër kryqit paraqitet ungjillor Joani, nëpërmjet figurës së shqiponjës. Djathtas paraqitet ungjillor Marku, nëpërmjet figurës së luanit, ndërsa majtas ungjillor Matheu, me simbolin e njeriut. Figura e fundit është ajo e ungjillor Llukës, e cila paraqitet me simbolikën e kaut. Në vitin 1981, kur u çel Muzeu Historik Kombëtar u kërkua që kryqi i Labovës të përfshihej në eksponatet e tij, por labovitët nuk pranuan. Fatkeqësisht, në vitin 1989, kryqi është grabitur nga persona, të cilët dëshironin të fshinin nga kujtesa historike kishën, ku gjendej copëza prej kryqit të shenjtë mbi të cilin u kryqëzua Krishti. Kryqi ka këto të dhëna: Kodi QKIPK 1763, viti 559, materiali argjend, përmasat 46x17 cm. Katalogu i objekteve të humbura 1990-2016, Të deklaruara të humbura nga institucionet e trashëgimisë kulturore në Republikën e Shqipërisë, Qendra Kombëtare e Inventarizimit të Pasurive Kulturore, Tiranë, 2017, faqe 45; Gazmend Muka, Kisha e Shën Mërisë në Labovën e Kryqit, Albas, Tiranë, 2013, faqe 106-116; Andrea Miçi, Labova e Kryqit, Globus R, Tiranë, 2010, faqe 62.
[10]-Panairi vazhdoi të bëhej në Lunxhat deri në vitet e mbretërimit të Kostandinit IV Pogonatit (668-685). Ky perandor vendosi që panairi i madh që bëhej në Pelakos (Lunxhat), të zhvendosej në pjesën e Kaonisë në vendin e quajtur Pogon (që përkonte me emrin e perandorit). Në këtë panair, që zgjaste një muaj, grumbulloheshin shumë njerëz. Φιλιππας Λιτσιος, Το χρονικο της Δροπολης, Neraida, σελ. 22; Andrea Miçi, Labova e Kryqit, Globus R, Tiranë, 2010, faqe 48-51.
[11] -Andrea Miçi, Labova e Kryqit, Globus R, Tiranë, 2010, faqe 129-130.
[12] -F. Versakis, Βυζαντιακοί ναοί τής Βορείου Ηπείρου, “Αρχαιολογική Εφημερίς”, 1916, σελ. 114-117.
[13] -Guntram Koch, Disa mendime për kishën e Labovës së Kryqit, “Monumentet”, Nr. 1, Tiranë, 1987, faqe 27-52.
[14] -Panayotis Vokotopulos, Shënime për arkitekturën kishtare nga shek.X në shek. XIII në Shqipërinë e Jugut, 2000 vjet art dhe kulturë kishtare në Shqipëri, Tiranë, 2003, faqe 140; Παναγιώτου Βοκοτοπούλου, Η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική εις την Δυτικήν Στερεάν Ελλάδα και την Ηπειρον από του τέλους του 7ου μέχρι του τέλους του 10ου αιώνος, Θεσσαλονίκη 1975; Παναγιώτου Βοκοτοπούλου, Η μεσαιωνική τέχνη, “Καθημερινη”, 19 Ιανουαριου 1997, σελ. 12.
[15] -Aleksandër Meksi, Arkitektura e kishave të Shqipërisë, Uegen, Tiranë, 2004, faqe 233-235.
[16]-Gazmend Muka, Kisha e Shën Mërisë në Labovën e Kryqit, Albas, Tiranë, 2013, faqe 28-31.
[17]-Dekori strukturor i kishës “Lindja e Hyjlindëses” në Labovën e Kryqit është i kuqërremë, e cila nuk është gjë tjetër veçse një reminishencë e ngjyrës së purpurt perandorake.
[18]-Gazmend Muka, Kisha e Shën Mërisë në Labovën e Kryqit, Albas, Tiranë, 2013, faqe 31-38; Φιλιππας Λιτσιος, Το χρονικο της Δροπολης, Neraida, σελ. 22; Andrea Miçi, Labova e Kryqit, Globus R, Tiranë, 2010, faqe 48-51.
[19] -Gazmend Muka, Kisha e Shën Mërisë në Labovën e Kryqit, Albas, Tiranë, 2013, faqe 74-75.
[20]-Τιτος Γιοχαλας, Στη γη του Πυρρου, εκδοσεις Αστερισμοσ-Λιζα Εβερτ, Αθήνα, 1995, σελ. 75.
[21] -Meçova është një fshat vllehësh afër Janinës.
[22]-Sipas Theofan Popës emrin Tune e përdorin vllehët si shkurtim të emrit Naun.
[23]-Π. Πουλίτσα, Επιγραφαί και Ενθυμήσεις εκ της Βορείου Ηπείρου, Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, Αθήναι, 1928, σελ. 64; Theofan Popa, Mbishkrime të kishave në Shqipëri, Tiranë, 1998, nr. 666, faqe 262.
[24]-Janë deklaruar të humbura këto ikona: Riza e Krishtit, kodi QKIPK 2006, nr. 1, viti 1770, me përmasat 40x30 cm dhe autor Joan Athanasin, Lindja e Krishtit, kodi QKIPK 2007, nr. 2, viti 1770, me përmasat 49x42 cm dhe autor Joan Athanasin, Prekja e Thomait, kodi QKIPK 2008, nr. 3, viti 1770, me përmasat 50x40 cm dhe autor Joan Athanasin, E diela e miroprurëseve, kodi QKIPK 2009, nr. 4, viti 1770, me përmasat 50x40 cm dhe autor Joan Athanasin, Rrethprerja, kodi QKIPK 2010, nr. 5, viti 1770, me përmasat 49x40 cm dhe autor Joan Athanasin, Shestja, kodi QKIPK 2011, nr. 6, viti 1770, me përmasat 41x40 cm dhe autor Joan Athanasin, E diela e ulokut, kodi QKIPK 2012, nr. 7, viti 1770, me përmasat 50x39 cm dhe autor Joan Athanasin, Shën Triadha, kodi QKIPK 2013, nr. 8, viti 1770, me përmasat 50x40 cm dhe autor Joan Athanasin, Lindja e Hyjlindëses, kodi QKIPK 2023, nr. 18, viti 1770, me përmasat 46x39 cm dhe autor Joan Athanasin, Ngjallja e Krishtit, kodi QKIPK 2014, nr. 9, autor Joan Athanasi, E diela e samaritanes, kodi QKIPK 2015, nr. 10, autor Joan Athanasi, Ngritja e Kryqit, kodi QKIPK 2016, nr. 11, autor Joan Athanasi, Hyrja e Shën Marisë në tempull, kodi QKIPK 2017, nr. 12, autor Joan Athanasi, Shpërfytyrimi, kodi QKIPK 2018, nr. 13, autor Joan Athanasi, Ngjallja e Llazarit, kodi QKIPK 2019, nr. 14, autor Joan Athanasi, Mesipendikostia, kodi QKIPK 2020, nr. 15, autor Joan Athanasi, Pesëdhjetorja, kodi QKIPK 2021, nr. 16, autor Joan Athanasi, Pa titull, kodi QKIPK 2022, nr. 17, autor Joan Athanasi. Katalogu i objekteve të humbura 1990-2016, Të deklaruara të humbura nga institucionet e trashëgimisë kulturore në Republikën e Shqipërisë, Qendra Kombëtare e Inventarizimit të Pasurive Kulturore, Tiranë, 2017, faqe 48-50.
[25]-Gazmend Muka, Kisha e Shën Mërisë në Labovën e Kryqit, Albas, Tiranë, 2013, faqe 99-103.
[26]-Gjatë punës hulumtuese studimore kemi arritur të evidentojmë këto ikona: Shën Kolli, me nr. inventari 5496 dhe përmasa 22x31 cm; Krishti, me nr. inventari 5967 dhe përmasa 43x53 cm, si edhe një ikonë që nuk mund ta identifikojmë, me nr. inventari 6510 dhe përmasa 61x82 cm.
[27]-Π. Πουλίτσα, Επιγραφαί και Ενθυμήσεις εκ της Βορείου Ηπείρου, Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, Αθήναι, 1928, σελ. 64; Theofan Popa, Mbishkrime të kishave në Shqipëri, Tiranë, 1998, Nr.604, faqe 246.
[28] -Κ. Π. Ζαβιτζιανου, Αρχεια εθνικων ευεργετων, Μερος Α, Αθηνα, 1930, σελ. 185, 189, 190.
[29]-Mbrojtja e monumenteve, Botim i Institutit të Monumenteve të Kulturës, Tiranë, 1974, faqe 33; Trashëgimia Kulturore akte ligjore dhe nënligjore, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, Tiranë, 2003, faqe 89.
[30] -Andrea Miçi, Labova e Kryqit, Globus R, Tiranë, 2010, faqe 59.
[31]-Gazmend Muka ka lindur më 11 maj 1964. Pas përfundimit të Institutit të lartë të Arteve më 1986 filloi punë si shef i laboratorit të restaurimit të veprave të artit mesjetar në Institutin e Monumenteve të Kulturës, dega Berat, ku ka realizuar projekte të rëndësishme: restaurimi i afreskeve të kishave të kalasë, ikonave të ndryshme të muzeut “Onufri”, studimi dhe restaurimi i kishave që kanë pikturuar vëllezërit Çetiri, restaurimin e ikonave të vogla të Çetirëve në ikonostasin e kishës “Fjetja e Shën Mërisë” në kalanë e Beratit. Ai ka marrë pjesë në katalogimin e fondit të ikonave të Beratit. Në vitin 1994 Gazmend Muka është specializuar në Bolonjë të Italisë dhe më 1999 në Paris, në lidhje me teknikat e restaurimit dhe historisë së artit bizantin. Në vitin 2000 mbrojti doktoraturën në shkencat historike me punimin: Ikonografia e Çetirëve në artin bizantin. Në vitet 2002-2003 ka drejtuar Institutin e Monumenteve të Kulturës. Gazmend Muka ka botuar artikuj të shumtë te revista shkencore “Monumentet”, si edhe ka botuar disa libra: Art’thënia Bizantinë te Çetirët (1999), Kisha e “Lindjes së Shën Mërisë” në labovën e Kryqit (2013) etj. Gazmend Muka ndërroi jetë më 16 janar 2012.
- Autori
- Andrea Llukani
- Kontribuesi
- Andrea Llukani
- Periudha
- Kishat mesjetare
- Koleksionet
- Kishat Ortodokse
Etiketa të reja
Pjesë e Kisha e “Shën Mërisë”, Labovë e Kryqit, Shek. X
Renditja: 34 (333 shikime)
Andrea Llukani, “Kisha e “Shën Mërisë”, Labovë e Kryqit, Shek. X”, Arkiva Digjitale Shqiptare, accessed 6 tetor 2024, https://adsh.al/s/adsh/item/25874
Komentoni
No comment yet! Be the first to add one!