Kisha e “Shën Kollit“, Perondi, Berat, Shek. XIII
- Përshkrimi
-
Kisha e "Shën Kollit" gjendet në fshatin Perondi të Beratit. Kisha është bazilikë trinefëshe dhe përbëhet nga narteksi, naosi dhe mjedisi i altarit. Muratura e kishës është e ndërtuar me tulla dhe gurë të lidhur me llaç të kuqërremtë dhe copa tullash të shtypura. Muret përfundojnë me një kornizë të dyfishtë tullash në formë dhëmbësharre. Apsida e kishës është pesëfaqëshe[1].
Kisha e "Shën Kollit" mendohet të jetë ndërtuar në shek. XIII. Kunga ndahet nga naosi me anën e një ikonostasi druri të gdhendur në vitin 1785. Kjo datë është e gdhendur nën kryqin e madh të ikonostasit të kishës. Gjithashtu në xhamin e një dritareje të katit të dytë nga ana veriore e kishës është shkruar viti 1785[2].
Ikonostasi është prej dru arre dhe ka përmasa 10x4 metra. Pjesa fundore e ikonostasit formohet nga 12 kolona të mëdha, të cilat krijojnë 11 hapësira, prej të cilave 3 i zënë dyert[3], ndërsa 8 hapësira janë me ikonat e mëdha. Ikonat janë pikturuar në vitin 1786, nga vëllezërit Kostandin dhe Athanas Zografi. Në pavijonin e ikonave pasbizantine të Muzeut Historik Kombëtar janë ekspozuar tre ikona: Shën Nikolla[4], me përmasat 105x64 cm dhe numër inventari 3694; Profeti Ilia me qerre[5], me përmasat 103x72 cm dhe numër inventari 3679; Mbledhja e Kryeengjëjve[6], me përmasat 105x67 cm dhe numër inventari 3667. Në pavijonin e ikonave pasbizantine të Muzeut Historik Kombëtar janë ekspozuar edhe dy ikona, të cilat i përkasin një ikonografi anonim: Deisis, me përmasat 82,5x58 cm dhe numër inventari 3687; Joan Pagëzori[7], me përmasat 106x74 cm dhe numër inventari 3675.
Në pjesën e sipërme të ikonostasit gjendet dy radhë me ikona të vogla[8]. Disa prej ikonave të vogla janë në fondet e Muzeut Historik Kombëtar në Tiranë[9].
Gjatë restaurimit që është bërë në vitin 1785 është riparuar muri verior i kishës, gjithashtu është vendosur tavani prej dërrase. Pas restaurimit të bërë në vitin 1970 nga Instituti i Monumenteve pasi u hoq tavani u zbulua përmbi apsidë skena "Vizioni i profetit Daniel". Gjithashtu në kishë gjenden edhe dy figura shenjtorësh, të cilët janë pikturuar mbi harqet e kambanerisë jashtë portës perëndimore. Në skenën "Vizioni i profetit Daniel" shquhen pesëmbëdhjetë frone, të cilat janë vendosur njëri pas tjetrit në formë gjysmërrethore. Dy fronet e mesit janë më të mëdha se të tjerët. I pari është froni i etimasisë mbi të cilin janë pikturuar kryqi, sfungjeri, shtiza dhe gozhdët që tregojnë pësimet e Krishtit. Në fronin tjetër paraqitet një plak i moçëm, i cili quhet "i vjetri i ditëve" dhe simbolizon Jezu Krishtin. Fronet e vendosura në gjysëmrrethi të krijojnë idenë e një mjedisi gjykate. Në sfondin shkëmbor që rrethohet prej froneve paraqitet profeti Daniel i shtrirë duke fjetur dhe një engjëll i kërrusur drejt tij. Prapa froneve paraqiten dymbëdhjete figura engjëjsh, secili me një skifter pranë. Përmbi dy fronet e mëdhenj të skenës gjendet e pikturuar një si enë me një rrobë të shpalosur mbi të. Në linja të përgjithshme kjo skenë përfytyron një vizion të profetit Daniel. Ikonofrafi këtë e lidh me gjyqin e fundit ku thuhet se dymbëdhjetë dishepujt do të rrinë mbi dymbëdhjetë frone për të gjykuar dymbëdhjetë fiset e Izraelit (Matheu 19, 28)[10]. Kisha e "Shën Kollit" në fshatin Perondi të Beratit është shpallur monument kulture[11] në vitin 1963.
Referencat
[1] -Aleksandër Meksi, Arkitektura e kishave të Shqipërisë, Uegen, Tiranë 2004, faqe 152-154; Τιτος Γιοχαλας, Στη γη του Πυρρου, εκδοσεις Αστερισμοσ-Λιζα Εβερτ, Αθήνα, 1995, σελ 186.
[2] -Theofan Popa, Mbishkrime të kishave në Shqipëri, Tiranë 1998, nr. 160, faqe 110.
[3] -Dyert e Bukura dhe ato anësore të ikonostasit janë në fondet e Muzeut Historik Kombëtar në Tiranë. Ato kanë përmasat 182x72 dhe numër inventari 5671. Dyert anësore kanë përmasat 196x65,5 dhe numër inventari 5674.
[4]-Shën Nikolla është në ikonë me veshje peshkopale. Ai paraqitet në pamje ballore dhe solemne, me sakon perandorake, të zbukuruar me motive floreale. Mbi supe ka hedhur omoforin e vogël, zbukuruar me kryqe dhe motive floreale. Me dorën e djathtë është duke bekuar, ndërsa me dorën e majtë mban një ungjill të hapur. Mbi kofshën e djathtë i varet epigonati. Në pjesën e sipërme të ikonës janë Krishti dhe Shën Mëria, mbi shtëllunga resh. Në ikonë është shkruar: Ο ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ “Shën Nikolla”. Shën Nikolla ka lindur në vitin 270 pas Krishtit në qytetin Paratara të Azisë së Vogël. Ai ka qenë kryepeshkopi i Mirës së Likisë dhe ka marrë pjesë në Sinodin I Ekumenik të Nikesë. Shën Kolli ndërroi jetë në moshë të thyer në Mira më 6 dhjetor 343. Lipsani i tij i shenjtë ndodhet në kishën e Shën Nikollës në qytetin e Barit në Itali. Dorian Koçi, Andrea Llukani, Pavijoni i ikonave pasbizantine në Muzeun Historik Kombëtar, (dorëshkrim i pabotuar), Tiranë 2018, faqe 106-107. Ylli Drishti, Ikona, Koleksioni i Muzeut Historik Kombëtar, shek. XIV-XIX, Mali Pleshti, Tiranë 2017, faqe 71.
[5]-Në ikonë është profeti Ilia me Eliseun. Në sfond janë ujërat e lumit Jordan. Profeti Ilia ngrihet në qiell me anën e një qerreje, të cilën e tërheqin katër kuaj të kuq. Me dorën e majtë mban një pergamenë të shkruar, ndërsa dorën e djathtë e ka të ngritur lart. Eliseu është ulur në gjunjë dhe lutet. Ai merr shpirtin e profetit Ilia nëpërmjet mantelit, që qëndron pezull në ajër. Në kurorën e Eliseut është shkruar Ο Ελησαίος “Eliseu”. Në pjesën e sipërme të ikonës është shkruar: Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ “Profeti Ilia”. Profeti Ilia ka qenë biri i Sovakut. E kishte origjinën nga Thesvi, prandaj u quajt Thesviti. Dorian Koçi, Andrea Llukani, Pavijoni i ikonave pasbizantine në Muzeun Historik Kombëtar, (dorëshkrim i pabotuar), Tiranë 2018, faqe 108-109; Ylli Drishti, Ikona, Koleksioni i Muzeut Historik Kombëtar, shek. XIV-XIX, Mali Pleshti, Tiranë 2017, faqe 70.
[6]-Ikona “Mbledhja e kryeengjëjve” është pikturuar nga ikonografët Kostandin dhe Athanas Zografi. Në pjesën fundore të ikonës është shkruar: 1786 ΙΑΝ 25 “25 janar 1786”. Në ikonë paraqiten kryeengjëjt me krahë të mëdhënj dhe pas tyre, engjëj të tjerë. Kryeengjëjt Mihail dhe Gabriel mbajnë një medaljon. Në të paraqitet Krishti, duke mbajtur Ungjillin në dorë. Shkronjat në kurorën Ο Ω Ν kanë kuptimin “AI QË ËSHTË”; përkthyer në shqip, mund të shkruhen “JAM”. Në pjesën e sipërme të ikonës është shkruar: Η ΣΥΝΑΞΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧ ΜΙΗΑΙΛ “Mbledhja e kryeengjëjve Mihail”. Dorian Koçi, Andrea Llukani, Pavijoni i ikonave pasbizantine në Muzeun Historik Kombëtar, (dorëshkrim i pabotuar), Tiranë 2018, faqe 110-111; Ylli Drishti, Ikona, Koleksioni i Muzeut Historik Kombëtar, shek. XIV-XIX, Mali Pleshti, Tiranë 2017, faqe 72; Melsi Labi, Dorian Koçi, Udhërrëfyes i Muzeut Historik Kombëtar, Muzeu Historik Kombëtar, Tiranë 2014, faqe 60; Melsi Labi, Guidebook of National Historical Museum of Albania, Tirana 2016, page 134.
[7]-Ikona daton në vitin 1786. Në këtë ikonë, Joan Pararendësi paraqitet me krahë, që i japin një pamje madhështore. Me dorën e djathtë bekon, ndërsa në dorën e majtë mban kokën e tij të prerë. Në dorën e majtë mban, gjithashtu një pergamenë me shkrimin: “Pendohuni, sepse Mbretëria e Qiejve është e afërt!”. Në sfond është lumi Jordan dhe anash tij, pema e prerë dhe sëpata. Në pjesën e sipërme të ikonës është shkruar: Ο ΑΓΙΟΣ ΙΩ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ “Shën Joan Pararendësi”. Vepra kryesore e Joanit ka qenë parapërgatitja e popullit për ardhjen e Mesisë. Për këtë arsye ai quhet edhe Pararendësi i Krishtit, sepse i ftonte njerëzit të pendoheshin e të pagëzoheshin, si parakusht për të hyrë në Mbretërinë e Perëndisë. Dorian Koçi, Andrea Llukani, Pavijoni i ikonave pasbizantine në Muzeun Historik Kombëtar, (dorëshkrim i pabotuar), Tiranë 2018, faqe 84-85. Ylli Drishti, Ikona, Koleksioni i Muzeut Historik Kombëtar, shek. XIV-XIX, Mali Pleshti, Tiranë 2017, faqe 61.
[8]-Besim Tabaku, Ikonambartësi i kishave të Perondisë dhe katedrales së Beratit, vlerat dhe ndërhyrjet restauruese, Monumentet 2 / 1990 (40), faqe 171.
[9] -Shpërfytyrimi, me përmasat 44x34 cm dhe numër inventari 5767; Shestja, me përmasat 43x33,5 cm dhe numër inventari 5782; E diela e ulokut, me përmasat 41,5x35 cm dhe numër inventari 5795; Zbritja në ferr, me përmasat 44x34 cm dhe numër inventari 5844; Hyrja në Jerusalem, me përmasat 34,5x45 cm dhe numër inventari 5864; Krishtlindja me përmasat 42,5x34,5 cm dhe numër inventari 5863; Ngritja e Kryqit, me përmasat 42x34 cm dhe numër inventari 6050; E diela e samaritanes, me përmasat 43x35 cm dhe numër inventari 6088; Hyrja e Hyjlindëses në tempull, me përmasat 42x34 cm dhe numër inventari 6092. Në fondet e muzeut është edhe një ikonë e madhe Shën Athanasi, me përmasat 107x71,5 cm dhe numër inventari 6082.
[10] -Theofan Popa, Miniatura dhe piktura mesjetare në Shqipëri, Tiranë 2006, faqe 204-209.
[11] -Mbrojtja e monumenteve, Botim i Institutit të Monumenteve të Kulturës, Tiranë, 1974, faqe 22; Trashëgimia Kulturore akte ligjore dhe nënligjore, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, Tiranë, 2003, faqe 62.
- Autori
- Andrea Llukani
- Kontribuesi
- Andrea Llukani
- Periudha
- Kishat mesjetare
- Koleksionet
- Kishat Ortodokse
Etiketa të reja
Pjesë e Kisha e “Shën Kollit“, Perondi, Berat, Shek. XIII
Renditja: 11 (697 shikime)
Andrea Llukani, “Kisha e “Shën Kollit“, Perondi, Berat, Shek. XIII”, Arkiva Digjitale Shqiptare, accessed 2 nëntor 2024, https://adsh.al/s/adsh/item/25884
Komentoni
No comment yet! Be the first to add one!