Kisha e “Shën Nikollës“ Kurjan, Fier, Shek. XIV

Kisha e "Shën Nikollës" gjendet mbi një kodër në fshatin Kurjan[1] të rrethit të Fierit. Kisha është e ndërtuar me muraturë me tulla të kuqe dhe gurë të skuadruar tek qoshet. Është kishë e stilit bizantin dhe përbëhet nga naosi dhe narteksi. Kisha mendohet të jetë ndërtuar në shekullin e XIV. Kupola është shembur dhe sot është zëvendësuar nga një çati prej druri dhe tjegullash. Po kështu, kishës i mungon edhe portiku që ndodhej në anën perëndimore të saj, si dhe dy portikë të tjerë të vegjël që mbulonin portat veriore dhe jugore të naosit. Kanë mbetur vetëm bazamentet dhe disa kapitele antike te stilit dorik[2].

Në vitin 1956 gjatë punës kërkimore të një ekspedite të Universitetit të Tiranës u zbulua se afresket e kishës së Kurjanit janë pikturuar në vitin 1578. Nga një mbishkrim që gjendet mbi suva në nikën e prothesit në kungë mësojmë se afresket e kishës janë pikturuar nga Nikolla Onufri dhe ndihmësi i tij Joani: + Οταν είς Θεών έκπετά / σης τάς χείρας ώ Θ(εο)ύ θήτα μνή / σθιτη κάμου (τού) άμαρτολού κ(αί) αμά / θούς Ιωάν(ν)ου κ(αί) Νικολά / ου. Εύχεσθε (δ)ιά τών Κ(ύριο)ν άμίν. "Kur të ngresh duart para Perëndisë o meshtar i Perëndisë, më përmend dhe mua mëkatarin, dhe të paditurin Janin dhe Nikollën. Lutuni për zotëritë. Amin"[3].

Gjatë pikturimit të afreskeve të kishës[4] ikonografët janë ndikuar nga piktura e Pojanit. Në këtë kishë gjendet skena e "Kungimit të Marisë egjiptiane nga jerondi Zosima". Këtë skenë e hasim më parë në Pojan. Afresket e kishës së Kurjanit janë të stilit bizantin. Tek to shihen gjithashtu tendenca të traditës vendase. Fragmentet e afreskave të kishës së "Shën Nikollës" në Krujan kanë ngjashmëri me ata të trapezarisë së manastirit të Pojanit. Tek të dy këto kisha hasim motivin e imitacionit të pllakave prej mermeri në formë këndëdrejtë[5]. Në prill të vitit 1782 kisha është restauruar. Këtë fakt e vërteton një mbishkrim i gdhendur në gur në portën perëndimore të kishës: Ετους / 1782 / απριλιου. “Viti 1782. Prill”[6].

Mitropoliti i Beratit, Anthim Aleksudhi (1855-1887), nga inspektimet që ka bërë në terren shkruante: Enoria e Çervenit, në të cilën bënin pjesë fshatrat Çerven, Luar, Kurjan, Xhuxhan, Poçest, Allambrez dhe Ngjeqar përbëhej nga 66 familje ortodokse te cilat, ritet fetare, i kryenin ne kishën e Shën Nikollës në Kurjan[7]. Kisha e "Shën Nikollës" së Krujanit në vitin 1963 u shpall monument kulture[8].

[1]-Rreth toponimit Kurjan në vitet e fundit është hedhur një tezë interesante. Në librin “Nga paleologët tek Muzakajt”, Prof. Pëllumb Xhufi aludon për fshatin Kurjan-kyr Jani, ku ndodhet edhe një kishë e vjetër bizantine. Kjo hipotezë na ndihmon ta “lidhim” ndërtimin ose restaurimin e kësaj kishe me kyr Janin apo të përkthyer në shqip zotin Joan, i cili mund të ketë qenë një nga nëpunesit e lartë të administratës bizantine. Pra, fshati mund të ketë marrë emrin nga kisha e Shën Nikollës, që ngriti apo meremetoi kyr-Jani. Pëllumb Xhufi, Nga Paleologët tek Muzakajt, 55, Tiranë 2009, faqe 215; Ilirjan Gjika, Kisha e Shën Nikollës në Kurjan apo kisha e kyr Joanit, Standard, 12 gusht, 2013.