Kisha e “Shën Kollit“ në kalanë e Beratit, Viti 1591

Kisha e "Shën Kollit" në kalanë e Beratit është një kishë e vogël. Kisha është rënuar dhe më pas është rindërtuar dhe pikturuar në vitin 1591. Ajo ka përmasa 8.60x5.50 metra. Kisha e "Shën Kollit" kremton më 6 dhjetor në të kremten e Shën Nikollës, episkopit të Mirës së Likisë. Një mbishkrim që gjendet mbi portën veriore të kishës na bën me dije se kisha është rindërtuar me shpenzimet e atë Kostandinit dhe të vëllezërve të tij Dhimitër dhe Jan: + Ουτος ό θείος καί πανσέπτος ναός του εν αγίοις π(ατ)ρ(ό)σ ημών καί θαυ / ματουργου Νικολαου του μυροβλήτου εστην πεπαλεωμένη καί πεφθηρεμένη / κ(αί) ανεκένησεν καί ανηστώτισεν μετα πόθου κ(αί) εξόδου ο ευλαβέστατος εν ιερευς(ι) / παπα κύρ Κοσταντίνος μετα τον αδέλφον αυτου Δημητρίου καί Ιω /άννου δία ψυχης καί σ(ωτη)ρία(σ) καί τό(ν) κτητόρων αυτου Αμήν / καί η θεορουντες ευχεστε δία τον Κ(υριο)ν ετ(ου)σ α φ y α (Χ(ριστο)υ (=1591). "Ky tempull hyjnor dhe i gjithnderuar i atit tonë, ndër shenjtorë dhe çudibërës, shën Kollë Mirovlitit është vjetëruar, prishur. E përtëriu dhe e pikturoi me dëshirë e shpenzime i shumëdevotshmi ndër priftërinj, zoti at Kostandini me të vëllezërit e tij Dhimitër dhe Jan për shpëtimin e shpirtit të ktitorëve të tij, amin. Dhe (ju) që vështroni lutuni për zotërinë, viti i Krishtit 1591" [1] .

Kisha është e pajisur me një ikonostas të gdhendur në dru. Ndonëse është një kishë e vogël ikonat e saj janë me vlerë artistike, sepse janë punuar nga Onufër Qiprioti. Këtë e vërteton mbishkrimi që gjendet në ikonën e madhe të Shën Kollit në ikonostas: Νικολαε πανενδοξε Χριστου θεραπων τους τερπνον...την σιν / οικονα...και...τους εν βηω τερπνην ανταμηψην / αυτης παρ(ας)χου και προστατην φανιθει εν τι μελουσι κρισι εγραπτε / επι ετους α φ y δ Χ(ριστο)υ εν μην(ι) νοεμβριου...(1594) / Προσδεξε αγιε δεη(ση)ν τους δουλους του Θ(εο)υ Κουμνηνου συν το / αδελφω Ανδρεα και Νικολαου και της ληπης σιγκενης και για να / γινοσκετε σιχορησατε αυτους. Χειρ Ονουφριου Κυπρεου. "Nikollë i gjithlavdëruar, shërbëtor i Krishtit...ata që i përulen ikonës tënde me kënaqësi...dhe...falu shpërblim të këndshëm përsa jetojnë, dhe tregohu mbrojtës në gjyqin e ardhshëm. U pikturua në vitin 1594 të Krishtit, në muajin nëntor...Prano o shenjt lutjet e shërbëtorëve të Perëndisë, Komninit bashkë me vëllezërit e tij Andrean dhe Nikollën dhe kushërinjtë e tjerë, dhe që të këndohet i ndjeni ata. Dora e Onufër Qipriotit” [2] . Muret e kishës janë të mbuluar me afreske: Në kungë gjenden Platitera dhe në vijim hierarkët e kishës. Në naos pranë tavanit gjendet gjysëmfigurat me profetët, të cilët janë zbukuruar me bisqe e gjethe dushku. Profetët mbajnë në duar fletë pergameni të shpalosura. Brezi tjetër paraqet skenat biblike: "Lindja e Hyjlindëses", "Marrja e uratës", "Pagëzimi", "Puthja e Judës", "Kryqëzimi", "Zbritja nga Kryqi", "Zbritja në ferr", "Shestja" etj. Brezi i tretë paraqet medalione të martirëve si dhe dy paraqitje të Krishtit në mandil dhe në tjegull. Afresket e kishës së "Shën Kollit" janë tërheqës dhe shpirtërorë.

Në një ikonë të Shën Mërisë është shkruar: Δέησις τών δουλων τού Θεού Νικολάου ιερέος. “Lutje e shërbëtorit të Perëndisë, prift Nikollës” [3] . Në pavijonin e ikonave pasbizantine të Muzeut Historik Kombëtar është ekspozuar ikona Deizis (Lutja) [4] me përmasat 64x45 cm dhe numër inventari 3685. Gjatë punës kërkimore në fondet e Muzeut Historik Kombëtar kemi mundur të evidentojmë disa ikona, që i përkasin kishës së Shën Kollit në kalanë e Beratit [5] .