Kisha e “Ungjillëzimit” në Kalanë e Beratit, Shek. XVII
- Përshkrimi
-
Kisha e "Ungjillëzimit" gjendet në kalanë e Beratit. Kisha përbëhet prej narteksit dykatësh, naosit, hajatit dhe paraklisit. Naosi është njënefësh me përmasa të brendshme 12.60x6.0 metra. Në anën lindore të hajatit gjendet një paraklis i vogël. Kisha është e ndërtuar me gurë të lidhur me llaç gëlqereje. Nëpër qoshe gjenden gurë të mëdhenj dhe të gdhendur. Apsida e kishës është shtatëfaqëshe [1] .
Altari ndahet nga naosi me anën e një ikonostasi prej druri të gdhendur. Dyert e bukura të ikonostasit kanë përmasat: 132x43x5.5 cm dera e majtë dhe 132x41.5x4.5 cm dera e djathtë. Dyert e bukura janë të ekspozuara në Muzeun e Artit mesjetar në Korçë me numër inventari 63 dhe 64. Ato janë të pikturuara nga Onufri në shek. XVI. Dyert e bukura përbëhen nga dy kanata. Në to Onufri ka pikturuar skenën e Ungjillëzimit të kombinuar me katër ungjillorët. Kanatat janë të ndara në tre pjesë që përmbajnë gjashtë skena ikonografike. Në pjesën e sipërme të Dyerve të bukura janë pikturuar Kryeengjëlli Gabriel dhe Shën Mëria. Kryeëngjëlli Gabriel ka bërë një hap përpara dhe me dorën e shtrirë sikur bekon është duke njoftuar Shën Mërinë, se do të ketë një fëmijë. Shën Mëria që qëndron përballë tij sapo është çuar nga froni dhe e pranon lajmin e mirë. Në anë të Shën Mërisë paraqitet profeti David, ndërsa në anë të Kryeengjëllit është profeti Isaia. Profeti Isaia njerën dorë e ka të drejtuar nga skena e Ungjillëzimit ndërsa në dorën tjetër mban një pergamenë të shkruar: ΙΔΟΥ Η ΠΑΡΘΕΝΟΣ ΕΝ ΓΑΣΤΡΙ ΕΚΕΙ. ΚΑΙ ΤΕΞΕΤΕ ΥΙΟΝ ΚΑΙ ΚΑΛΕΣΟΥΣΙ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΑΥΤΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ. “Virgjëresha do të mbarset dhe do të lindë djalë, i cili do të quhet Emanuel” (Isaia 7,14). Davidi gjithashtu mban një pergamenë të shkruar: ΑΚΟΥΣΟΝ ΘΥΓΑΤΕΡ ΚΑΙ ΙΔΕ ΚΑΙ ΚΛΙΝΟΝ ΤΟ ΟΥΣ ΣΟΥ ΚΑΙ ΕΠΕΙΛΑΘΟΥ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΣΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΣ ΣΟΥ. “Ti, o bijë mbreti, më shiko mua e dëgjoje me vëmendje atë që kam për të të thënë: -Harroje popullin tënd dhe familjen e atit tënd”! (Psaltiri 44,11).
Poshtë Shën Mërisë është ungjillori Luka dhe poshtë tij ungjillor Mateu. Poshtë Kryeengjëllit është Joan Teologu dhe poshtë tij Ungjillor Marku. Në secilën nga katër ndarjet paraqiten simbolet e katër ungjillorëve: luani, i cili simbolizon ungjillor Markun; shqiponja, që simbolizon ungjillor Joanin; kau, që simbolizon ungjillor Lukën; njeriu, që simbolozin ungjillor Mateun. Imazhet simbolike të ungjillorëve paraqiten me pergamenë të lakuar. Paraqitja simbolike e katër ungjillorëve buron nga Apokalipsi 4,7 “Qenia e parë e gjallë ishte e ngjashme me një luan, dhe qenia e dytë e gjallë e ngjashme me një ka, dhe qenia e tretë e gjallë kishte fytyrë si të njeriut, dhe qenia e katërt e gjallë ishte e ngjashme me një shqiponjë”. Në skenën nën Kryeengjëllin paraqitet Joan Teologu. Në pjesën e sipërme të skenës sipër shpellës me shkronja të kuqe është shkruar: Ο ΑΓΙΟΣ ΙΩ(ΑΝΝΙΣ) Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ. “Shën Joan Teologu”. Në pjesën e errët brenda në shpellë paraqitet Joani, i cili ka kthyer kokën nga qielli dhe dëgjon fjalët apokaliptike. Përballë tij është Prohori, duke shkruar ato që i thotë Joani. Kjo vërtetohet nga mbishkrimi me shkronja të arta: ΓΡΑΦΕ ΤΕΚΝΟΝ ΠΡΟΧΩΡΕ “Shkruaj bir Prohor”. Prohori është duke shkruar fjatët e para të ungjillit të Joanit: ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ “Në fillim ishte fjala” (Joani 1,1). Në mes të Joanit dhe Prohorit është një tavolinë mbi të cilën qëndron kallamari me bojë dhe pena. Mbi tavolinë është një kosh, që mban pergamenët e shkruar. Ungjillori Luka paraqitet i ulur në një fron të artë duke shkruar ungjillin. Pas tij është apostull Pavli, që ka zgjatur kokën. Në tavolinën që është pranë tij janë kallamari i bojës, pena, një gërshërë dhe një kuti me bojëra pikture. Onufri në këtë rast e ka theksuar ungjillorin Luka si piktorin e parë të ikonës së Shën Mërisë. Në sfond paraqiten dy ndërtesa njëra jeshile dhe tjetra e kuqe. Ungjillor Marku paraqitet i ulur në fron me thikën dhe vulën në duar. Pranë tij paraqitet një tavolinë. Mbi mbajtësen e lartë është teksti në gjuhën hebraike dhe nën të mbi tavolinë është përkthimi në greqisht që bën ungjillori: ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ Ι(ΗΣΟ)Υ Χ(ΡΙΣΤΟ)Υ ΗΟΥ ΤΟΥ Θ(ΕΟ)Υ ΩΣ ΓΕΓΡΑ(ΠΤΑΙ) “Në fillim të ungjillit tregohet si filloi lajmi i mirë për Jisu Krishtin, Birin e Perëndisë” (Marku 1,1). Pas ungjillor Markut paraqitet apostul Petro. Ungjillor Mateu paraqitet i ulur në fron duke ngjyer penën në kallamar. Ungjillin e ka gjysmë të hapur. Një engjëll ka zbritur nga lartësia e qiellit dhe i dikton atë që duhet të shkruajë [2] .
Ikonat e kishës së Ungjillëzimit ruhen në muzetë e Shqipërisë. Në pavijonin e ikonave pasbizantine të Muzeut Historik Kombëtar është ekspozuar ikona "Hyrja e Hyjlindëses në Tempull" [3] . Në Muzeun e Artit Mesjetar në Korçë janë këto ikona që e kanë preardhjen nga kisha e Ungjillëzimit në Berat: "Lindja e Krishtit" [4] , me përmasat 53.5x34.5 dhe numër inventari 3673; "Pagëzimi i Krishtit" [5] , me përmasat 54.5x34.5 dhe numër inventari 3675; "Ngjallja e Llazarit", me përmasat 54x34.5 dhe numër inventari 3676; "Ngjallja e Krishtit" [6] , me përmasat 54.5x35.5 dhe numër inventari 3679; "Shpërfytyrimi", me përmasat 54x34 dhe numër inventari 3678. Në Muzeun onufri në Berat kemi këto ikona: "Deisis", me përmasat 87x98 cm dhe numër inventari 25; "Joan Pagëzori" me përmasat 72.5x110 cm dhe numër inventari 92; "Krishti Pandokrator", me përmasat 78x129 cm dhe numër inventari 12 [7] . Mbi ikonën e "Ungjillëzimit" shkruhet: Ιοσίφ Νοβε 1779....ΧΗΡ ΚΟΣΤΙΟΥ Μοζε. “Josif Nove. 1779. Dora e Kostë Mozesë” [8] . Sipas Theofan Popës fjalët “Josif Nove” gjenden te gravura mbi mbulesën prej argjendi të ikonës së "Ungjillëzimit", ndërsa fjalët e tjera gjenden në breroren prej argjendi të Kryeengjellit Gabriel. Duke u nisur nga mënyra e punimit rezulton se janë punuar nga mjeshtër të ndryshëm.
- Referencat
-
[1] -Pirro Thomo, Kishat pasbizantine në Shqipërinë e Jugut, Tiranë 1998, faqe 203-204.
[2]-Ευγενια Δρακοπουλου, Εικονες απο τις ορθοδοξες κοινοτητες της Αλβανιας, Θεσσαλονίκη, 2006, σελ. 58-64; Ylli Drishti, Ikona bizantine dhe pasbizantine në Shqipëri, Davinci, Tiranë, 2003, faqe 11-13.
[3]-Ikona "Hyrja e Hyjlindëses në Tempull" vjen nga kisha e Ungjillëzimit, Berat. Ajo është e ekspozuar në pavijonin e ikonave pasbizantine të Muzeut Historik Kombëtar. Ikona ka përmasat 54x34 dhe numër inventari 1718. Ikona është pikturuar nga Onufri në shekullin XVI. Shkrimi i Shenjtë nuk e përshkruan lindjen e Shën Mërisë; prandaj Onufri e ka marrë tematikën e ikonës nga tekstet apokrife. Këto tekste na japin të dhëna rreth viteve të fëmijërisë së Hyjlindëses, të cilat nuk përmenden në ungjijtë kanonikë. Kur mbushi tre vjeç, prindërit e çuan Shën Mërinë në Tempull, që të rritej dhe të edukohej atje, për të përmbushur premtimin, që i patën dhënë Perëndisë. Në ikonë paraqitet Joakimi dhe Ana së bashku me një grup virgjëreshash. Shën Mëria pritet në Tempull nga kryeprifti Zakaria. Ajo ka qëndruar në tempull dymbëdhjetë vjet. Në pjesën e sipërme të ikonës paraqitet Shën Mëria, ku merr ushqimin hyjnor nga një engjëll. Dorian Koçi, Andrea Llukani, Pavijoni i ikonave pasbizantine në Muzeun Historik Kombëtar, (dorëshkrim i pabotuar), Tiranë 2018, faqe 10-11; Ylli Drishti, Ikona, Koleksioni i Muzeut Historik Kombëtar, shek. XIV-XIX, Mali Pleshti, Tiranë 2017, faqe 24. Melsi Labi, Dorian Koçi, Udhërrëfyes i Muzeut Historik Kombëtar, Muzeu Historik Kombëtar, Tiranë 2014, faqe 59. Melsi Labi, Guidebook of National Historical Museum of Albania, Tirana 2016, page 128-129.
[4] -Ikona Lindja e Krishtit vjen nga kisha e Ungjillëzimit, Berat. Ajo ka përmasat 54x34.5x38 cm. Ikona është e ekspozuar në Muzeun e Artit Mesjetar në Korçë me numër inventari 3673. Ikona është pikturuar nga Onufri në shek. XVI. Grazhdi paraqet në ikonë brenda një shpellë të errët. Brenda grazhdit është foshnja hyjnore, e mbështjellë me rripa stofi dhe e ndriçuar nga drita e yllit, që bie mbi të. Pranë foshnjës paraqitet Shën Mëria brenda e shtrirë mbi një rrobë të kuqe. Bariu i tregon asaj të shikojë nga ylli. Në pjesën e sipërme të ikonës një engjëll me flatra është duke i njoftuar bariut ngjarjen e gëzueshme të lindjes. Ëngjëjt e tjerë, duke parë yllin lavdërojnë: “Lavdi Perëndisë në më të lartat”. Në pjesën e sipërme të ikonës, në të djathtë të shpellës paraqiten tre magët, që i sjellin dhuratat Krishtit të porsalindur. Në shpellë pas grazhdit ikona na paraqet një ka dhe një gomar. Onufri në këtë rast është i frymëzuar nga profecia e Isaisë: “Kau e njeh pronarin e tij, edhe gomari grazhdin e pronarit të tij. Por, Izraeli nuk do ta kuptojë se kujt i takon”. Në pjesën e poshtme të ikonës, majtas paraqitet Josifi, duke biseduar me bariun. Po në pjesën fundore të ikonës paraqitet skena e larjes së foshnjës hyjnore. Përveç paraqitjeve ëngjëllore dhe njerëzore, ikona na paraqet edhe pasazhe nga bota bimore dhe e kafshëve, me simbolikën, se të gjitha krijesat gëzohen për lindjen e Shpëtimtarit. Ευγενια Δρακοπουλου, Εικονες απο τις ορθοδοξες κοινοτητες της Αλβανιας, Θεσσαλονίκη, 2006, σελ. 64-67; Ylli Drishti, Ikona bizantine dhe pasbizantine në Shqipëri, Davinci, Tiranë, 2003, faqe 15; Ylli Drishti, The Byzantine and Post-Byzantine Icons in Albania, Davinci, Tirana, 2003, page 15.
[5] -Ikona Pagëzimi i Krishtit vjen nga kisha e Ungjillëzimit, Berat. Ajo ka përmasat 54.8x34.7x3.5 cm. Ikona është e ekspozuar në Muzeun e Artit mesjetar në Korçë me numër inventari 55. Ikona është pikturuar nga Onufri në shek. XVI. Në ikonë paraqiten shkëmbinj të lartë e të thepisur. Krishti është figura qendrore që paraqitet në ikonë, duke u pagëzuar në ujërat e lumit Jordan. Mbi kryet e Krishtit gjendet Shpirti i Shenjtë në formën e një pëllumbi, ndërsa engjëjt janë duke adhuruar Trininë e Shenjtë. Në bregun e majtë të kompozimit, mbi shkëmb qëndron Joan Pagëzori, i cili është përkulur drejt Krishtit për ta pagëzuar. Joani paraqitet në ikonë me flokët ngjyrë gështenjë dhe me mjekër. Krishti u pagëzua në lumin Jordan, që buron nga liqeni i Galilesë dhe derdhet në Detin e Vdekur. Në ujërat e lumit paraqiten peshq të ndryshëm. Davidi te Psaltiri 113,3 ka profetizuar: Η θαλασσα είδε καί εγυγεν, ο Ιορδάνης εστράφη πρός τά οπίσω. “Deti e pa atë dhe iku, Jordani u tërhoq para tij”. Pranë Joanin paraqitet një pemë dhe një sopatë, që simbolizon fjalët e profetit: Ιδού καί η αξίνη πρός τήν ρίζαν τού δέντρου κείται. “Çdo pemë që nuk jep frut do të pritet dhe do të hidhet në zjarr” (Mateu 3.10). Ευγενια Δρακοπουλου, Εικονες απο τις ορθοδοξες κοινοτητες της Αλβανιας, Θεσσαλονίκη, 2006, σελ. 70-71; Ylli Drishti, Ikona bizantine dhe pasbizantine në Shqipëri, Davinci, Tiranë, 2003, faqe 18-19; Ylli Drishti, The Byzantine and Post-Byzantine Icons in Albania, Davinci, Tirana, 2003, page 18-19.
[6] -Ikona e Ngjallja Krishtit vjen nga kisha e Ungjillëzimit, Berat. Ajo ka përmasat 54.5x36x3 cm. Ikona është e ekspozuar në Muzeun e Artit mesjetar në Korçë me numër inventari 59. Ikona është pikturuar nga Onufri në shek. XVI. Figura kryesore në Ikonën e Ngjalljes është Krishti, i cili paraqitet veshur me të florinjta i rrethuar nga engjëjt ngjyrë gri, që mbajnë në duar lambadha të kuqe. Kuptimi i ikonës është dalja nga errësira në dritë. Një aureolë e rrethon të tërin, e cila simbolizon dritën e lavdishme. Nën këmbët e tij janë dyert e hadit, gjithashtu edhe kyçet e thyer të këtyre dyerve. Djalli është poshtë tyre i lidhur me zinxhirë. Adami është paraqitur si një plak thinjosh, të cilin Krishti po e nxjerr prej varri duke e tërhequr me dorën e Tij të djathtë, ndërsa me dorën e majtë është duke tërhequr Evën. Në anën e majtë të ikonës paraqiten të drejtët e Dhiatës së Vjetër, të cilët jetuan dhe vdiqën përpara mishërimit, si Davidi dhe biri i tij Solomoni, ndërsa në të djathtë paraqiten të drejtët e Dhiatës së Re, si për shembull Joan Pararendësi dhe shën Josifi. Ευγενια Δρακοπουλου, Εικονες απο τις ορθοδοξες κοινοτητες της Αλβανιας, Θεσσαλονίκη, 2006, σελ. 72-73. Ylli Drishti, Ikona bizantine dhe pasbizantine në Shqipëri, Davinci, Tiranë, 2003, faqe 17; Ylli Drishti, The Byzantine and Post-Byzantine Icons in Albania, Davinci, Tirana, 2003, page 17.
[7] -Leon Çika, Ylli Drishti, The Icons of Berat, Mali Pleshti, tirana 2003, page 57-60.
[8] -Theofan Popa, Mbishkrime të kishave në Shqipëri, Tiranë 1998, nr. 149, faqe 107.
- Autori
- Andrea Llukani
- Kontribuesi
- Andrea Llukani
- Periudha
- Pas
- Koleksionet
- Kishat Ortodokse
Etiketa të reja
Pjesë e Kisha e “Ungjillëzimit” në Kalanë e Beratit, Shek. XVII
Renditja: 5060 (2 shikime)
Andrea Llukani, “Kisha e “Ungjillëzimit” në Kalanë e Beratit, Shek. XVII”, Arkiva Digjitale Shqiptare, accessed 2 nëntor 2024, https://adsh.al/s/adsh/item/25976
Komentoni
No comment yet! Be the first to add one!